a digital library of Latin literature
   
CSL Home



Keyword Search
  
     advanced search

Browse by:
          Author
          Title
          Genre
          Date

Full Corpus:
   All available texts
      (single page)



Help
Secondary Texts

What's New
Copyright
Credits
Contact Us

Marcus Porcius Cato
Origines
ed. Hermann Peter, Historicorum Romanorum Fragmenta
Leipzig: Teubner, 1883 (pp. 40-67)


[lib. I] 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 [lib. II] 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 [lib. III] 68 69 70 71 72 73 74 75 76 [lib. IIII] 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 [lib. V] 92 93 94 95 96 97 98 101 102 103 104 [lib. VI] 105 [lib. VII] 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 [lib. inc.] 118 119 120 121 122 123 124 125 [inc. select.] 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143


     Natus a. 234. 520 (Liuio Plutarchoque testibus a. 239. 515), a. 204. 550 quaestor, a. 199. 555 aedilis, 198. 556 praetor, 195. 559 consul, 184. 570 censor, 149. 605 mortuus.


TESTIMONIA DE ORIGINIBVS

1 Dion. I 11 Oi( de\ logiw/tatoi tw=n (Rwmai+kw=n suggrafe/wn, e)n oi(=s e)sti Po/rkio/s te Ka/twn o( ta\s genealogi/as tw=n e)n th=| )Itali/a| po/lewn e)pimele/stata sunagagw\n kai\ Ga/ios Semprw/nios kai\ a)/lloi suxnoi/ — le/gousi (fr. 6).   Dion. I 7 ta\ d’ e)k tw=n i(storiw=n a)naleca/menos, a(\s oi( pro\s au)tw=n e)painou/menoi (Rwmai/wn sune/grayan Po/rkio/s te Ka/twn kai\ Fa/bios Ma/cimos kai\ Ou)ale/rios o( )Antieu\s kai\ Liki/nnios Ma/ker Ai)/lii/ te kai\ Ge/llioi kai\ Kalpou/rnioi kai\ e(/teroi suxnoi\ pro\s tou/tois a)/ndres ou)k a)fanei=s, a)p’ e)kei/nwn o(rmw/menos tw=n pragmateiw=n ( ei)si\ de\ tai=s (Ellhnikai=s xronografi/ais e)oikui=ai ) to/te e)pexei/rhsa th=| grafh=|.

2 Corn. Nep. Cat. 3 Senex [cf. Cic. Cat. m. 11, 38 septimus mihi liber originum est in manibus (a. 150. 604.) Brut. 23, 89 (fr. 106) quam orationem [contra Galbam] in origines suas rettulit, paucis antequam mortuus est diebus an mensibus (fr. 107. 108). cf. fr. 49.] historias [cf. Quintil. XII 11, 23 M. igitur Cato idem summus imperator, idem sapiens, idem orator, idem historiae conditor, idem iuris, idem rerum rusticarum peritissimus fuit.   Plut. Cat. 25 suneta/tteto lo/gous te pantodapou\s kai\ i(stori/as.   Test. Fab. Pict. lat. 1.] scribere instituit. earum sunt libri septem. primus continet res gestas regum populi Romani, secundus et tertius, unde quaeque ciuitas orta sit Italica. [cf. test. 2.   Fronto p. 203 Nab. ita Cato oppidatim statuis ornandus, qui primam Latini nominis subolem et Italicarum originum pueritias inlustrauit.] ob quam rem omnes origines uidetur appellasse. [cf. Fest. p. 198 M. Originum libros quod inscripsit Cato, non satis plenum titulum propositi sui uidetur amplexus, quando praegrauant ea quae sunt rerum gestarum populi Romani.] in quarto autem bellum Poenicum est primum, in quinto secundum. atque haec omnia capitulatim sunt dicta. reliquaque bella pari modo persecutus est usque ad praeturam Seruii Galbae, qui diripuit Lusitanos. [cf. fr. 106-108.] atque horum bellorum duces non nominauit sed sine nominibus res notauit. [cf. Plin. VIII 11 Cato, cum imperatorum nomina annalibus detraxerit, et q. s. fr. 88.] in isdem exposuit, quae in Italia Hispaniaque aut fierent aut uiderentur admiranda. in quibus multa industria et diligentia comparet [cf. Cic. de orat. III 33, 135 denique nihil in hac ciuitate temporibus illis sciri disciue potuit, quod ille non cum inuestigarit et scierit, tum etiam conscripserit, Corn. Nep. Cat. 3 Quarum [litterarum] studium etsi senior arripuerat, tamen tantum progressum fecit, ut non facile reperiri possit neque de Graecis neque de Italicis rebus, quod ei fuerit incognitum, Dionys. fr. 6 = test. 1 et fr. 17 e)pimelh\s peri\ th\n sunagwgh\n th=s a)rxaiologoume/nhs i(stori/as, Vellei. fr. 69 ego pace diligentiae Catonis dixerim, Gell. II 28, 5 M. Cato, uir in cognoscendis rebus multi studii, Solin. 2, 2, p. 33 M. Sed Italia tanta cura ab omnibus dicta, praeeipue M. Catone, ut iam inueniri non sit, quod non ueterum auctorum praesumpserit diligentia, Seru. ad Aen. VII 678 De Italicis etiam urbibus Hyginus plenissime scripsit et Cato in originibus. fr. 62 pulsus fuerat a gente Volscorum, quae etiam ipsa Etruscorum potestate regebatur, quod Cato plenissime executus est.], nulla doctrina.

3 Cato orig. fr. 77 Non lubet scribere, quod in tabula apud pontificem maximum est, quotiens annona cara, quotiens lunae aut solis lumine caligo aut quid obstiterit.

4 uid. fr. 118. 23. — Liu. XXXIIII 15, 9 Cato ipse, hand sane detractator laudum suarum (fr. 92). Appul. de mag. c. 17 (p. 38 Iord.) M. autem Cato nihil oppertus ut alii de se praedicarent, ipse in oratione sua scriptum reliquit, cum in Hispaniam consul proficisceretur, tris seruos solos ex urbe duxisse et q. s. Plut. Cat. 14 (O de\ Ka/twn a)ei\ me/n tis h)=n, w(s e)/oike, tw=n i)di/wn e)gkwmi/wn a)feidh\s kai\ th\n a)/ntikrus megalauxi/an w(s e)pakolou/qhma th=s megalourgi/as ou)k e)/feuge, plei=ston de\ tai=s pra/cesi tau/tais [ad Thermopylas] o)/gkon perite/qeike kai/ fhsi k. t. l. fr. 131.

5 Sallust. hist. fr. 12 (Kr. Victor. I 20 p. 203 H.) de Catone: Romani generis disertissumus paucis absoluit. Cicero Brut. 17, 66 Iam uero origines eius quem florem aut quod lumen eloquentiae non habent? amatores huic desunt sicut multis iam ante saeculis et Philisto Syracusio et ipsi Thucydidi. — Catonis luminibus obstruxit haec posteriorum quasi exaggerata altius oratio. — antiquior est huius sermo et quaedam horridiora uerba. et q. s. contra loquentem facit Atticum 85, 294 Origines uero cum omnibus oratoris laudibus refertas diceres et Catonem cum Philisto et Thucydide comparares, Brutone te id censebas an mihi probaturum? quos enim ne e Graecis quidem quisquam imitari potest, his tu comparas hominem Tusculanum nondum suspicantem, quale esset copiose et ornate dicere. eundem de legg. I 2, 6, Antonium de orat. II 12, 51 sqq. (= Pict. lat. test. 1). Quintil. II 5, 21 Duo autem genera maxime cauenda pueris puto: unum, ne quis eos antiquitatum admirator in Gracchorum Catonisque et aliorum similium lectione durescere uelit: fient enim horridi atque ieiuni. nam neque uim eorum adhuc intellectu consequentur et elocutione, quae tum sine dubio erat optima sed nostris temporibus aliena est, contenti, quod est pessimum, similes sibi magnis uiris uidebuntur. Gell. VI 3, 53 Eaque omnia [pro Rhodiensibus, fr. 95] distinctius numerosiusque fortassean dici potuerint, fortius atque uiuidius potuisse dici non uidentur. cf. § 52. I 23, 1. Front. ad. Ver. I 1 p. 114 Nab. Historiam — scribsere — uerbis Cato multiiugis. cf p. 155 partim iligneis nucibus Catonis.

6 Dion. I 79 Ko/intos me\n Fa/bios o( Pi/ktwr lego/menos, w(=| Leu/kio/s te Ki/gkios kai\ Ka/twn Po/rkios kai\ — tw=n a)/llwn suggrafe/wn oi(\ plei/ous h)kolou/qhsan k. t. l. fr. 15. cf. fr. 77. Cic. Cat. 7, 21 nec sepulcra legens uereor, — ne memoriam perdam.

7 Spart. Hadr. 16, 6 Ciceroni [Hadrianus] Catonem, Vergilio Ennium, Salustio Coelium praetulit.

8 Fragmenta Catonis (an originum?) latent sec. indic. in Plin. nat. hist. lib. IV. XI. XXII.


FRAGMENTA ORIGINVM

EX LIBRO I.

1 Pompeii comment. p. 208 K. Huius declinationis nominatiuus erit ques: huius declinationis, id est quando dicis datiuo et ablatiuo plurali a quibus. si qui tibi dicat, fac inde nominatiuum pluralem, necesse habes facere hi ques: ‘Si ques homines sunt, quos delectat populi Romani gesta discribere’. = (Sergii) explan. in Donat. p. 502 Keil.: Cato quoque origines sic inchoat: si ques sunt homines. = Seru. ad Verg. Aen. I 95: Cato in originibus ait: si ques sint populi.

2 Cicero pro Planc. 27, 66 Etenim M. Catonis illud, quod in principio scripsit originum suarum, semper magnificum et praeclarum putaui, clarorum hominum atque magnorum non minus otii quam negotii rationem exstare oportere. =
Iustin. praef 5: Quod ad te * * non tam cognoscendi magis quam emendandi causa transmisi, simul ut et otii mei, cuius et Cato reddendam operam putat, apud te ratio constaret. cf. Colum. II 22 Cum tam otii quam negotii rationem reddere maiores nostri censuerint, nos quoque et q. s.

3 Excerpt. rhetor. Paris. p. 588 Halm. Principiorum ad historiam pertinentium species sunt tres: de historia, de persona, de materia. aut enim historiae bonum generaliter commendamus, ut Cato, aut pro persona scribentis rationem eius quod hoc officium adsumpserit reddimus, ut Sallustius —, aut eam rem quam relaturi sumus dignam quae et scribatur et legatur ostendimus, ut Liuius ab urbe condita.

4* Seru. ad Verg. Aen. I 5 Troiam autem dici, quam primum fecit Aeneas [in Italia], et Liuius in primo [c. 4] et Cato in originibus testantur. = Seru. ad Aen. VII 158 Sciendum ciuitatem, quam primo fecit Aeneas, Troiam dictam secundum Catonem et Liuium.

5* Seru. ad. Aen. I 6 Cato in originibus hoc dicit, cuius auctoritatem Sallustius sequitur in bello Catilinae [
c. 6], primo Italiam tenuisse quosdam, qui appellabantur Aborigines. hos postea aduentu Aeneae Phrygibus iunctos Latinos uno nomine nuncupatos.

6* Dion. I 11 Oi( de\ logiw/tatoi tw=n (Rwmai+kw=n suggrafe/wn, e)n oi(=s e)sti Po/rkio/s te Ka/twn, o( ta\s genealogi/as tw=n e)n )Itali/a| po/lewn e)pimele/stata sunagagw\n, kai\ Ga/ios Semprw/nios kai\ a)/lloi suxnoi/, (/Ellhnas au)tou\s [Aborigines] ei)=nai le/gousi tw=n e)n )Axai+/a| pote\ oi)khsa/ntwn, pollai=s geneai=s pro/teron tou= pole/mou tou= Trwikou= metanasta/ntas. ou)ke/ti me/ntoi diori/zousin ou)/te fu=lon (Ellhniko\n ou(= metei=xon ou)/te po/lin e)c h(=s a)pane/sthsan ou)/te xro/non ou)/q’ h(gemo/na th=s a)poiki/as ou)/q’ o(poi/ais tu/xais xrhsa/menoi ou)de/na tw=n ta\ (Ellhnika\ graya/ntwn bebaiwth\n pare/sxonto.

7 Prisc. V 182 H. Cato — in I originum: Agrum quem Volsci habuerunt, campestris plerus Aboriginum fuit. = VI p. 230 H. Thes. nou. Mai. cl. auct. VIII p. 389. 54.

8* Seru. ad Aen. XI 316 Vnde sequenda est potius Liuii [I 1], Sisennae [fr. 2] et Catonis auctoritas. nam paene omnes antiquae historiae scriptores in hoc consentiunt. Cato enim in originibus dicit, Troianos a Latino accepisse agrum, qui est inter Laurentum et castra Troiana. hic etiam modum agri commemorat et dicit eum habuisse iugera DCC.

9* Seru. ad Aen. I 267 Licet superius historia sit narrata, tamen etiam secundum Catonem historiae hoc habet, fides: Aeneam cum patre ad Italiam uenisse et propter inuasos agros contra Latinum Turnumque pugnasse, in quo proelio periit Latinus. Turnum postea ad Mezentium confugisse eiusque fretum auxilio bella renouasse, quibus Aeneas Turnusque pariter rapti sunt. migrasse postea in Ascanium et Mezentium bella, sed eos singulari certamine dimicasse. = Hygin. fab. 260 Anchises, licet secundum Catonem ad Italiam uenerit. Seru. ad Aen. I 570 In hoc autem monte [Erycino] dicitur etiam Anchises sepultus, licet secundum Catonem ad Italiam uenerit. ad IIII 427 Sciendum sane — Catonem — adfirmare, quod Anchises ad Italiam uenerit. ad III 711 Cato eum in originibus ad Italiam uenisse docet.

10* Seru. ad Aen. IIII 620 Cato dixit, iuxta Laurolauinium cum Aeneae socii praedas agerent, proelium commissum, in quo Latinus occisus est, fugit Turnus: et Mezentii auxilio conparato renouauit proelium, quo uictus quidem est ab Aenea, qui tamen [Aeneas] in ipso proelio non conparuit. Ascanius uero postea Mezentium interemit. = ad VIIII 745 Si ueritatem historiae requiras, primo proelio interemptus Latinus est in acie. inde, ubi Turnus Aeneam uidit superiorem, Mezentii implorauit auxilium. secundo proelio Turnus occisus est, et nihilo minus Aeneas postea non comparuit. tertio proelio Mezentium occidit Ascanius. hoc Liuius [I 2] dicit et Cato in originibus.

11** Seru. ad Aen. VI 760 Aeneas, ut Cato dixit, simulac uenit in Italiam, Lauiniam accepit uxorem. propter quod Turnus iratus tam in Latinum quam in Aenean bella suscepit a Mezentio impetratis auxiliis. — sed, ut supra diximus, primo bello periit Latinus, secundo pariter Turnus et Aeneas. postea Mezentium interemit Ascanius et Laurolauinium tenuit. cuius Lauinia timens insidias grauida confugit ad siluas et latuit in casa pastoris Tyri. — et illic enixa est Siluium. sed cum Ascanius flagraret inuidia, euocauit nouercam et ei concessit Laurolauinium, sibi uero Albam constituit. qui quoniam sine liberis periit, Siluio, qui et ipse Ascanius dictus est, suum reliquit imperium. — postea Albani omnes reges Siluii dicti sunt ab huius nomine. (ex Seruio mythogr. Vatic. primus ap. Mai. cl. auct. III p. 70, cf. Seru. ad I 270.) 12.

12 Macrob. Sat. III 5,10 Veram huius contumacissimi nominis [Mezentii contemptoris deorum]causam in primo libro originum Catonis diligens lector inueniet. ait enim Mezentium Rutulis imperasse, ut sibi offerrent quas dis primitias offerebant, et Latinos omnes similis imperii metu ita uouisse: ‘Iuppiter, si tibi magis cordi est nos ea tibi dare potius quam Mezentio, uti nos uictores facias’.

13** Seru. ad Aen. I 269 Quod Cato ait, triginta annis expletis eum [Ascanium] Albam condidisse.

14** Seru. ad Verg. Aen. XII 134 At Juno e summo qui nunc Albanus habetur, tum neque nomen erat —, prospiciens] Catonem sequitur, qui Albanum montem ab Alba longa putat dictum.

15** Dionys. 179 Peri\ de\ tw=n e)k th=s )Ili/as genome/nwn Ko/intos me\n Fa/bios o( Pi/ktwr lego/menos, w(=| Leu/kio/s te Ki/gkios kai\ Ka/twn Po/rkios kai\ Pi/swn Kalpou/rnios kai\ tw=n a)/llwn suggrafe/wn oi)\ plei/ous h)kolou/qhsan, ge/grafen. Fab. fragm. 5b p. 9 sqq.

16** Macrob. sat. I 10, 16 Cato ait Larentiam meretricio quaestu locupletatam post excessum suum populo Romano agros Turacem Semurium Lintirium et Solinium reliquisse et ideo sepulcri magnificentia et annuae parentationis honore dignatam. (cf. Valer. fr.1. Licin. fr.1.)

17** Dionys. I 74 Ka/twn de\ Po/rkios (Ellhniko\n me\n ou)k o(ri/zei xro/non, e)pimelh\s de\ geno/menos, ei) kai/ tis a)/llos, peri\ th\n sunagwgh\n th=s a)rxaiologoume/nhs i(stori/as e)/tesin a)pofai/nei dusi\ kai\ tria/konta kai\ tetrakosi/ois u(sterou=san tw=n )Iliakw=n. (ex Dionysio Syncellus p. 365 Dind. Euseb. arm. p. 281 Sch.) Lyd. de mag. I 1 p. 122 Bk. a)nu/ontai toigarou=n e)k th=s Ai)nei/ou e)pi\ th\n )Itali/an paro/dou e(/ws tou= polismou= th=s (Rw/mhs e)niautoi\ q' kai\ l' kai\ u' kata\ Ka/twna to\n prw=ton kai\ Ba/rrwna tou\s (Rwmai/ous.

18* Seru. ad Verg. Aen. V 755 Vrbem designat aratro] Quem Cato in originibus dicit morem fuisse. conditores enim ciuitatis taurum in dexteram, uaccam intrinsecus iungebant et incincti ritu Gabino, id est togae parte caput uelati, parte succincti, tenebant stiuam incuruam, ut glebae omnes intrinsecus caderent. et ita sulco ducto loca murorum designabant, aratrum suspendentes circa loca portarum. = Isid. orig. XV 2, 3 Locus futurae ciuitatis sulco designabatur, id est aratro. Cato ‘Qui urbem’ inquit ‘nouam condet, tauro et uacca aret, ubi arauerit, murum faciat, ubi portam uult esse, aratrum sustollat et portet et portam uocet’.

19* Ioan. Lyd. de magistr. I 5 p. 125 Bk. (/Wste tu/rannos h)=n o( (Rwmu/los, prw=ton me\n to\n a)delfo\n a)nelw\n kai\ to\n mei/zona kai\ pra/ttwn a)lo/gws ta\ prospi/ptonta. tau/th| kai\ Kuri=nos proshgoreu/qh oi(nonei\ ku/rios, ka)\n ei) Diogenianw=| tw=| lecikogra/fw| a)/llws dokh=|: ou)de\ ga\r a)gnoh/sas o( (Rwmu/los h)\ oi( kat’ au)to\n dei/knutai kat’ e)kei=no kairou= th\n (Ella/da fwnh/n, th\n Ai)oli/da le/gw, w(/s fasin o(/ te Ka/twn e)n tw=| peri\ (Rwmai+kh=s a)rxaio/thtos, Ba/rrwn te o( polumaqe/statos e)n prooimi/ois tw=n pro\s Pomph/i+on au)tw=| gegramme/nwn, Eu)a/ndrou kai\ tw=n a)/llwn )Arka/dwn ei)s )Itali/an e)lqo/ntwn pote\ kai\ th\n Ai)oli/da toi=s barba/rois en)speira/ntwn fwnh/n.

20* Gell. XVIII 12, 7 M. Cato in originibus: Eodem conuenae conplures ex agro accessitauere. eo res eorum auxit. (cf. Liu. I 8, 5.)

21 Priscian. VI p. 264 H. Cato in I originum: Antemna etiam ueterior est quam Roma.

22 Fest. s. u. oratores p. 182 M. Cato — in originum l. I: Propter id bellum coepit. Cloelius praetor Albanus oratores misit Romam cum . . . . . .

23** Dion. IIII 15: Diei=le de\ kai\ [Seruius Tullius] th\n xw/ran a(/pasan, w(s me\n Fa/bio/s fhsin [fr. 9], ei)s moi/ras e(/c te kai\ ei)/kosin, a(\s kai\ au)ta\s kalei= fula\s a)mfote/rwn e)pi\ Tulli/ou ta\s pa/sas gene/sqai le/gei. w(s de\ Ou)ennw/nios i(sto/rhken [fr. 1], ei)s mi/an te kai\ tria/konta, w(/ste su\n tai=s kata\ th\n po/lin ou)/sais e)kpeplhrw=sqai ta\s e)/ti kai\ ei)s h(ma=s u(parxou/sas tria/konta kai\ pe/nte fula/s: Ka/twn me/ntoi tou/twn a)ciopisto/teros w)\n ou)x o(ri/zei tw=n moirw=n to\n a)riqmo/n.

24 Fest. s. u. nequitum p. 162 M. Cato originum l. I: Fana in eo loco conpluria fuere. ea exaugurauit, praeterquam quod Termino fanum fuit; id nequitum exaugurari. = Donat. ad Terent. Phorm. IIII 3, 6 Sic Cato originum secundo: Fana in eo loco compluria. Gell. V 21, 6 Velim doceas nos, cur pluria siue compluria — dixerint M. Cato, Q. Claudius et q. s. cf. Liu. I 55 (de Tarquinio Superbo).

25 Priscian. VI p. 227 (= p. 266) H. Cato in I originum: Nam de omni Tusculana ciuitate soli Lucii Mamilii beneficium gratum fuit.

26 Gell. I 16, 4 M. Cato in primo originum: Inde, est ferme mille passum.

27 Charis. I 72 K. Cato originum I ‘Vehes’ ait ‘ligni’.

28 Non. s. u. pedato p. 64 Cato originum libro I: Igitur tertio pedato bellum nobis facere.

29 Non. s. u. prosapies p. 67 Cato originum libro I: ueteres prosapia.

30 Prisco IIII p. 129 (= VII p. 337) H. Cato Censorius in I originum: Sed lucus Capenatis.


EX LIBRO II.

31* Seru. Aen. XI 715 Cato originum, cum de Liguribus loqueretur: Sed ipsi unde oriundi sunt, exacta memoria. inliterati mendacesque sunt et uera minus meminere.

32 Seru. Aen. XI 700 Ligures autem omnes fallaces sunt, sicut ait Cato in secundo originum libro.

33 Non. s. u. gelus p. 208 Cato originum libro II: Libui, qui aquatum ut lignatum uidentur ire, securim atque lorum ferunt, gelum crassum excidunt, eum loro conligatum auferunt.

34 Charis. II p. 202 K. M. Cato originum II: Pleraque Gallia duas res industriosissime persequitur, rem militarem et argute loqui.

35 Charis. I p. 83 K. Cato originum secundo: Papauer Gallicanus.

36 Gell. XVII 13, 4 In secunda quoque origine M. Cato non longe secus hac particula usus est: Neque satis, inquit, habuit, quod eam in occulto uitiauerat, quin eius famam prostitueret. (cf. Liu. V 33, 3. Dionys. XIII 14.)

37** Plin. n. h. III 134 Lepontios et Salassos Tauriscae gentis idem Cato arbitratur.

38* Seru. georg. II 159 Larius lacus est uicinus Alpibus, qui iuxta Catonem in originibus per sexaginta tenditur milia.

39** Varro de r. rust. II 4, 11 De magnitudine Gallicarum succidiarum Cato scribit his uerbis: In Italia † in scrobes terna atque quaterna milia † aulia succidiauere. sus usque adeo pinguitudine crescere solet, ut se ipsa stans sustinere non possit neque progredi usquam. itaque eas, si quis quo traicere uolt, in plostrum imponit.

40** Plin. n. h. III 124 Vercellae Libiciorum ex Salluis ortae, Nouaria ex Vertamacoris, Vocontiorum hodieque pago, non, ut Cato existumat, Ligurum. — Orumbouiorum stirpis esse Comum atque Bergomum et Licini forum aliquot circa populos auctor est Cato, sed originem gentis ignorare se fatetur. — In hoc situ interiit oppidum Orumbouiorum Parra, unde Bergomates Cato dixit ortos, etiamnum prodente se altius quam fortunatius situm.

41** Plin. n. h. III 133 Verso deinde Italiam pectore Alpium Latini iuris Euganeae gentes, quarum oppida XXXIIII enumerat Cato.

42** Plin. n. h. III 130 Venetos Troiana stirpe ortos auctor est Cato, Cenomanos iuxta Massiliam habitasse in Volcis.

43* Varro de r. rust. I 2, 7 An non M. Cato scribit in libro originum sic? Ager Gallicus Romanus uocatur, qui uiritim cis Ariminum datus est ultra agrum Picentium. in eo agro aliquotfariam in singula iugera dena cullea uini fiunt. (ex Varrone Nonius s. u. culleus p. 197 Varro de re rustica lib. I: In singula iugera dena cullea uini fiunt. Columella III 3, 2 Vt omittam ueterem illam felicitatem aruorum, quibus et ante iam M. Cato et mox Terentius Varro prodidit, singula iugera uinearum sexcenas urnas uini praebuisse — in Gallico, qui nunc Piceno contribuitur. III 9, 3 quemadmodum Terentius Varro et ante eum M. Cato possent affirmare, sexcentenas urnas priscis cultoribus singula uinearum iugera fudisse.) = Plin. n. h. XIIII 52 Idem Cato denos culleos redire ex iugeribus iubet. De dub. nomin. V p. 576 K. Culleum generis neutrius, ut Cato ‘cullea uini.’

44** Plin. n. h. III 116 In hoc tractu [octauae Augusti regionis, quae determinabatur Arimino, Pado, Apennino] interierunt Boi, quorum tribus CXII fuisse auctor est Cato, item Senones, qui ceperunt Romam.

45* Seru. ad. Aen. X 179 Cato originum, qui Pisas tenuerint ante aduentum Etruscorum negat sibi conpertum, sed inueniri, Tarchonem Tyrrheno oriundum, postquam † eurundem sermonum ceperit, Pisas condidisse, cum ante regionem eandem Teutanes quidam Graece loquentes possederint.

46* Seru. ad Aen. X 184 Intempestas ergo Grauiscas accipimus pestilentes et secundum Plinium in naturali historia et Catonem in originibus, ut intempestas intellegas sine temperie, id est tranquillitate. nam, ut ait Cato, ideo Grauiscae dictae sunt, quod grauem aerem sustinent.

47** Plin. n. h. III 51 Intus coloniae Falisca Argis orta, ut auctor est Cato.

48** Seru. ad Aen. VII 697 Hos [lucos Capenos] dicit Cato Veientum iuuenes condidisse auxilio regis Propertii, qui eos Capenam, cum adoleuissent, miserat.

49** Plin. n. h. III 114 Ameriam supra scriptam Cato ante Persei bellum conditam annis DCCCCLIIII prodit.

50** Dionys. II 49 Ka/twn de\ Po/rkios to\ me\n o)/noma tw=| Sabi/nwn e)/qnei teqh=nai/ fhsin e)pi\ Sa/bou tou= Sa/gkou dai/monos e)pixwri/ou, tou=ton de\ to\n Sa/gkon u(po/ tinwn pi/stion kalei=sqai Di/a. prw/thn d’ au)tw=n oi)/khsin a)pofai/nei gene/sqai kw/mhn tina\ kaloume/nhn Testrou=nan a)gxou= po/lews )Amite/rnhs keime/nhn, e)c h(=s o(rmhqe/ntas to/te Sabi/nous ei)s th\n (Reati/nhn e)mbalei=n )Aborigi/nwn a(/ma katoikou/ntwn kai\ po/lin au)tw=n th\n e)pifanesta/thn Kotuli/as pole/mw| xeirwsame/nous katasxei=n. e)k de\ th=s (Reati/nhs a)poiki/as a)postei/lantas a)/llas te po/leis kti/sai polla/s, e)n ai(=s oi)kei=n a)teixi/stois, kai\ dh\ kai\ ta\s prosagoreuome/nas Ku/reis: xw/ran de\ katasxei=n th=s me\n )Adrianh=s qala/tths a)pe/xousan a)mfi\ tou\s o)gdoh/konta kai\ diakosi/ous stadi/ous, th=s de\ Turrhnikh=s tettara/konta pro\s diakosi/ois: mh=kos de\ au)th=s ei)=nai/ fhsin o)li/gw| mei=on stadi/wn xili/wn. )/Esti de/ tis kai\ a)/llos u(pe\r tw=n Sabi/nwn e)n i(stori/ais e)pixwri/ois lego/menos lo/gos, w(s Lakedaimoni/wn e)poikhsa/ntwn au)toi=s kaq’ o(\n xro/non e)pitropeu/wn Eu)/nomon to\n a)delfidou=n Lukou=rgos e)/qeto th=| Spa/rth| tou\s no/mous. a)xqome/nous ga/r tinas th=| sklhro/thti th=s nomoqesi/as kai\ diasta/ntas a)po\ tw=n e(te/rwn oi)/xesqai to\ para/pan e)k th=s po/lews: e)/peita dia\ pela/gous pollou= ferome/nous eu)/casqai toi=s qeoi=s (po/qon ga/r tina u(pelqei=n au)tou\s o(poiasdh/pote gh=s) ei)s h(\n a)\n e)/lqwsi prw/thn, e)n tau/th| katoikh/sein, kataxqe/ntas de\ th=s )Itali/as peri\ ta\ kalou/mena Pwmenti=na pedi/a to/ te xwri/on, e)n w(=| prw=ton w(rmi/santo, Forwni/an a)po\ th=s pelagi/ou forh/sews o)noma/sai kai\ qea=s i(ero\n i(dru/sasqai Forwni/as, h(=| ta\s eu)xa\s e)/qento: h(\n nu=n e(no\s a)llagh=| gra/mmatos Ferwni/an kalou=sin. e)kei=qen d’ o(rmhqe/ntas au)tw=n tinas sunoi/kous toi=s Sabi/nois gene/sqai: kai\ dia\ tou=to polla\ tw=n nomi/mwn ei)=nai Sabi/nwn Lakwnika\, ma/lista de\ to\ filopo/lemo/n te kai\ to\ litodi/aiton kai\ para\ pa/nta ta\ e)/rga tou= bi/ou sklhro/n.

51** Seru. ad Aen. VIII 638 Curibusque seueris] Aut ‘seueris’ disciplina aut rem hoc uerbo reconditam dixit, quia Sabini a Lacedaemoniis originem ducunt, ut Hyginus ait de origiue urbium Italicarum [fr. 9], a Sabo, qui de Perside Lacedaemonios transiens ad Italiam ueuit et expulsis Siculis tenuit loca, quae Sabini habent. — Cato autem et Gellius [fr.10] a Sabo Lacedaemonio trahere eos originem referunt; porro Lacedaemonios durissimos fuisse omnis lectio docet, Sabinorum etiam mores populum Romanum secutum idem Cato dicit: merito ergo ‘seueris’, qui et a duris parentibus orti suut, et quorum disciplinam uictores Romani in multis secuti sunt.

52* Varr. de r. r. II 3, 3 De quarum uelocitate in originum libro Cato scribit haec: In Sauracti et Fiscello caprae ferae sunt, quae saliunt e saxo pedes plus sexagenos. (ex Varrone Crescentius rur. comm. VIIII 76.)

53 Priscian. VIIII p. 487 H. Cato in II originum: Marsus hostem occidit prius quam Paelignus; propterea Marrucini uocantur, de Marso detorsum nomen.

54* Seru. ad Aen. V 564 Polite progenies] Illum dicit, quem supra a Pyrrho introduxit occisum, de quo Cato in originibus dicit, quod ad Italiam uenerit et segregatus ab Aenea condiderit oppidum Politorium a suo nomine.

55* Seru. ad Aen. X 541 Cato in originibus ita ait: Lauini bones immolatos, priusquam caederentur, profugisse in siluam.

56** Solin. 2, 8 p. 35 M. Tibur, sicut Cato facti testimonium, [conditum] a Catillo Arcade, praefecto classis Euandri, sicut Sextius, ab Argiua iuuentute. Catillus enim, Amphiarai filius, post prodigialem patris apud Thebas interitum Oeclei aui iussu cum omni fetu uer sacrum missus tres liberos in Italia procreauit, Tiburtum, Coram, Catillum, qui depulsis ex oppido Siciliae ueteribus Sicanis a nomine Tiburti fratris natu maximi urbem uocauerunt.

57 Priscian. X p. 537 H. Cato in II originum: In campo Tiburti, ubi hordeum demessuit, idem in montibus serit, ubi hordeum idem iterum metit. (In campo — demessuit etiam part. XII uers. Aen. 132 p. 490 K.)

58 Priscian. IIII p. 129 H. Cato Censorius — ibidem (in II originum): Lucum Dianium in nemore Aricino Egerius Laeuius Tusculanus dedicauit dictator Latinus. hi populi communiter: Tusculanus, Aricinus, Lanuuinus, Laurens, Coranus, Tiburtis, Pometinus, Ardeatis Rutulus. (Pop. communiter — Ardeatis etiam VII p. 337 H.)

59* Schol. Veron. ad Verg. Aen. VII 681 p. 99 K. [Ca]to in originibus ait, Caeculum uirgines aquam petentes in foco inuenisse ideoque Vulcani [filium eum ex]istimasse; et quod oculos exiguos haberet, Caeculum appellatum. hic colle[cticiis] pastoribus [urbem Praene]ste fundauit.

60** Seru. ad Aen. VII 682 Cato dicit: Quia is locus montibus praestet, Praeneste oppido nomen dedit.

61 Priscian. IIII p. 129 et VII p. 337 H. Cato Censorius — in II (originum): Si quis mortuus est Arpinatis, eius heredem sacra non secuntur.

62** Seru. ad Aen. XI 567 Licet [Metabus] Priuernas esset, tamen, quia in Tuscorum iure paene omnis Italia fuerat, generaliter in Metabum omnium odia ferebantur. nam pulsus fuerat a gente Volscorum, quae etiam ipsa Etruscorum potestate regebatur, quod Cato plenissime executus est.

63 Fest. s. u. sublimauit p. 306 M. Sublimauit dixit Cato — originum l. II: In maximum decus atque in excelsissimam claritudinem sublimauit.

64 Charis. I p. 91 K. Ques autam dixisse ueteres testimonio est Cato, qui ait originum II: Quescumque Romae regnauissent. (= Prisc. XIII p.9 H. libro omisso.)

65 Non. s. u. putidum p. 152 Cato originum libro II: Si inde in nauis putidas atque sentinosas commeatum ponere uolebant.

66 Priscian. V p. 152 H. Cato in II originum: Itaque res uber fuit, antequam legiones . . . .

67 Priscian. V p.171 H. Cato in II: Ex sale, qui apud Karthaginenses fit. (= Alcuin. p. 2091 P. omisso numero.)


EX LIBRO III.

68** Plin. n. h. III 98 Praeterea interisse Thebas Lucanas Cato auctor est.

69** Vellei. I 7, 2 Quidam huius [Hesiodi] temporis tractu aiunt a Tuscis Capuam Nolamque conditam ante annos fere octingentos et triginta, quibus equidem adsenserim. Sed M. Cato quantum differt! qui dicat Capuam ab eisdem Tuscis conditam ac subinde Nolam; stetisse autem Capuam, antequam a Romanis caperetur, annis circiter ducentis et sexaginta. quod si ita est, cum sint a Capua capta anni ducenti et quadraginta, ut condita est, anni sunt fere quingenti. ego, pace diligentiae Catonis dixerim, uix crediderim tam mature tantam urbem creuisse, floruisse, concidisse, resurrexisse.

70** Seru. ad Aen. III 402 Ait Cato, a Philocteta condita iam pridem ciuitate [Peteliae] murum tantum factum.

71 Prob. in Verg. bucol. p. 4 K. Item Cato originum III: † Theseunti Tauriani uocantur de fluuio, qui propter fluit. id oppidum Aurunci primo possederunt, inde Achaei Troia domum redeuntes. in eorum agro fluuii sunt sex; septimus finem Rheginum atque Taurinum dispertit; fluuii nomen est Pecoli. Eo Orestem cum Iphigenia atque Pylade dicunt maternam necem expiatum uenisse, et non longinqua memoria est, cum in arbore ensem uiderunt, quem Orestes abiens reliquisse dicitur.

72 Festus s. u. oreae p. 182 M. Cato originum l. III: Equos respondit: Oreas mihi inde, tibi cape flagellum. (cf. Aristot. rhet. II 20.)

73 Gell. XVII 13, 3 Ex quo illa significatio [u. quin] non abhorret, quae est in tertia origine M. Catonis: Haut eos — eo postremum scribo, quin populi et boni et strenui sient.

74 Charis. I p. 73 K. Cato originum III: Laserpitium pro pulmentario habet.

75 Charis. I p. 73 K. Cato — in eodem (originum III): Multo pulmento usi.

76** Seru. ad Aen. VIIII 603 Italiae disciplina et uita laudatur, quam et Cato in originibus et Varro in gente populi Romani [fr. 20] commemorat.


EX LIBRO IIII.

77 Gell. II 28, 6 Verba Catonis ex originum quarto haec sunt: Non lubet scribere, quod in tabula apud pontificem maximum est, quotiens annona cara; quotiens lunae aut solis lumine caligo aut quid obstiterit.

78 Fest. s. u. mapalia p. 146 M. Cato originum libro quarto: Mapalia uocantur ubi habitant [Poeni], ea quasi cohortes rotundae sunt. = Seru. ad Aen. I 421 Cato originum magalia aedificia quasi coortes rotundas dicit.

79 Gell. V 21, 17 Item M. Cato in IIII originum eodem in loco ter hoc uerbum posuit: Compluriens eorum milites mercennarii inter se multi alteri alteros in castris occidere, compluriens multi simul ad hostis transfugere, compluriens in imperatorem impetum facere. (Ex eo Nonius s. u. compluriens p.87 Idem [Cato] originum l. IIII: Compluriens eorum — occidere.)

80** Seru. ad Aen. IIII 682 Exstinxti te meque soror populumque patresque Sidonios urbemque tuam] Quidam hoc loco uolunt tres partes politiae conprehensas, populi, optimatium, regiae potestatis. Cato enim ait de tribus istis partibus ordinatam fuisse Carthaginem.

81 Priscian. VI p. 254 H. Cato tamen os protulit in IIII originum: Si quis membrum rupit aut os fregit, talione proximus cognatus ulciscitur.

82 Gell. XI 1, 6 Non esse abs re putaui notare quod M. Cato aliter dixit. nam in IIII originum uerba haec sunt: Imperator noster, si quis extra ordinem depugnatum iuit, ei multam facit.

83* Gell. III 7 Pulcrum, dii boni, facinus Graecarumque facundiarum magniloquentia condignum M. Cato libris originum de Q. Caedicio, tribuno militum, scriptum reliquit.

   Id profecto est ad hanc ferme sententiam: Imperator Poenus in terra Sicilia bello Karthaginensi primo obuiam Romano exercitu progreditur, colleis locosque idoneos prior occupat. milites Romani, uti res nata est, in locum insinuant fraudi et perniciei obnoxium. Tribunus ad consulem uenit, ostendit exitium de loci importunitate et hostium circumstantia maturum. ‘Censeo’ inquit ‘si rem seruare uis, faciundum, ut quadringentos aliquos milites ad uerrucam illam (sic enim Cato locum editum asperumque appellat) ire iubeas eamque uti occupent, imperes horterisque; hostes profecto ubi id uiderint, fortissimus quisque et promptissimus ad occursandum pugnandumque in eos praeuertentur unoque illo negotio sese alligabunt, atque illi omnes quadringenti procul dubio obtruncabuntur. tunc interea occupatis in ea caede hostibus, tempus exercitus ex hoc loco educendi habebis. alia nisi haec salutis uia nulla est.’ Consul tribuno respondit, consultum istuc quidem atque prouidens sibi uiderier, ‘sed istos’ inquit ‘milites quadringentos ad eum locum in hostium cuneos quisnam erit qui ducat?’ ‘Si alium’ inquit tribunus ‘neminem reperis, me licet ad hoc periculum utare; ego hanc tibi et rei p. animam do.’ Consul tribuno gratias laudesque agit. tribunus et quadringenti ad moriendum proficiscuntur. hostes eorum audaciam demirantur, quorsum ire pergant, in expectando sunt. sed ubi apparuit, ad eam uerrucam occupandam iter intendere, mittit aduersum illos imperator Karthaginiensis peditatum equitatumque, quos in exercitu uiros habuit strenuissimos. Romani milites circumueniuntur, circumuenti repugnant. fit praelium diu anceps. tandem superat multitudo. quadringenti omnes cum uno, perfossi gladiis aut missilibus operti, cadunt. Consul interibi, dum ea pugna pugnatur, se in locos tutos atque editos subducit.

   Sed quod illi tribuno, duci militum quadringentorum, diuinitus in eo praelio usn uenit, non iam nostris, sed ipsius Catonis uerbis subiecimus: Dii immortales tribuno militum fortunam ex uirtute eius dedere. nam ita euenit: cum saucius multifariam ibi factus esset, tamen uuluus capiti nullum euenit, eumque inter mortuos defetigatum uulneribus atque quod sanguen defluxerat, cognouere. cum sustulere, isque conualuit saepeque postilla operam rei p. fortem atque strenuam perhibuit [illoque facto, quod illos milites subduxit, exercitum ceterum seruauit]. Sed idem benefactum, quo in loco ponas, nimium interest. Leonides Laco quidem simile apud Thermopylas fecit, propter eius uirtutes omnis Graecia gloriam atque gratiam praecipuam claritudinis inclitissimae decorauere monumentis, signis, statuis, elogiis, historiis aliisque rebus; gratissimum id eius factum habuere. at tribuno militum parua laus pro factis relicta, qui idem fecerat atque rem seruauerat.

   Hanc Q. Caedici tribuni uirtutem M. Cato tali suo testimonio decorauit. (Ex Gellio [p. 55 u. 30] Nonius s. u. uerrruca p. 187 Censeo — imperes. cf. Quintil. inst. VIII 3, 48. (ex eo Eckstein. anecd. Par. p. 20.) = Cicer. de sen. 20, 75 Legiones nostras, quod scripsi in originibus, in eum locum saepe profectas alacri animo et erecto unde se redituras numquam arbitrarentur. Tuscul. 142,101 Sed quid duces et principes nominem, cum legiones scribat Cato saepe alacris in eum locum profectas, unde redituras se non arbitrarentur. — P. 56 u. 28 = Vopisc. Prob. 1, 1. uid. Gell. fr. 1. 84. Non s. u. duodeuicesimo p. 100 Cato in quarto originum: Deinde duoetuicesimo anno post dimissum bellum, quod quattuor et uiginti annos fuit, Carthaginienses sextum de foedere decessere. = Gell. X 1, 10 In M. autem Catonis quarta origine ita perscribtum est: Carthaginienses — decessere.

85** Seru. ad Aen. X 13 Alpes — quae secundum Catonem et Liuium [XXI 35, 8] muri uice tuebantur Italiam.

86* Gell. X 24, 7 Et historiam autem et uerbum hoc sumpsit Coelius ex origine M. Catonis, in qua ita scriptum est: Igitur dictatorem Karthaginiensium magister equitum monuit: ‘Mitte mecum Romam equitatum: diequinti in Capitolio tibi cena cocta erit’. (ex Gellio Macrob. I 4, 26. cf. Coel. fr. 25.)

87 Gell. II 19, 9 M. Cato in quarto originum: Deinde dictator iubet postridie magistrum equitum arcessi: ‘Mittam te, si uis, cum equitibus’. ‘Sero est’ inquit magister equitum ‘iam resciuere’.

88* Plin n. h. VIII 11 Antipater auctor est, duos [elephantos] Antiocho regi in bellicis usibus celebres etiam cognominibus fuisse. etenim nouere ea. certe Cato, cum imperatorum nomina annalibus detraxerit, eum qui fortissime proeliatus esset in Punica acie, Surum tradidit uocatum altero dente mutilato.

89** Seru. ad. Aen. III 707 Cato pluraliter haec Drepana dicit.

90 Priscian. VIII p. 382 II. Cato in IIII originum: Duo exules lege publica. . . . . . et execrari.

91 Gell. XI 3, 2 Videbam — M. Catonem in originum quarto: ‘Praelium factum depugnatumque pro castris’ scribsisse.


EX LIBRO V.

92** Liu. XXXIIII 15, 9 Cato ipse, haud sane detractator laudum suarum, multos (pugna cum Hispanis ad Emporias commissa) caesos ait, numerum non adscribit.

93* Gell. II 22, 28 Sed quod ait uentum, qui ex terra Gallia flaret, circium appellari, M. Cato in libris originum eum uentum ‘cercium’ dicit, non ‘circium’. nam cum de Hispanis scriberet, qui citra Hiberum colunt, uerba haec posuit: Sed in his regionibus ferrareae, argenti fodinae pulcherrimae, mons ex sale mero magnus, quantum demas, tantum adcrescit. uentus cercius, cum loquare, buccam implet, armatum hominem, plaustrum oneratum percellit. = Apul. de mund. c. 14 Cato autem in libris originum non circium sed cercium dicit.

94* Priscian. VII p. 293 H. M. Cato in originibus: Dotes filiabus suis non dant. (Cantabri, cf. Strabon. III 4 p.165.)

95 Gell. VI (VII) 3 Ciuitas Rhodiensis et insulae opportunitate et operum nobilitatibus et nauigandi sollertia naualibusque uictoriis celebrata est. Ea ciuitas, cum amica atque socia populi Romani foret, Persa tamen, Philippi filio, Macedonum rege, cum quo bellum populo Romano fuit, amico usa est, conixique sunt Rhodienses legationibus Romam saepe missis id bellum inter eos componere. sed, ubi ista pacificatio perpetrari nequiuit, uerba a plerisque Rhodiensibus in contionibus eorum ad populum facta sunt, ut, si pax non fieret, Rhodienses regem aduersus populum Romanum adiutarent. sed nullum super ea re publicum decretum factum est. At ubi Perses uictus captusque est, Rhodienses pertimuere ob ea, quae conpluriens in coetibus populi acta dictaque erant, legatosque Romam miserunt, qui temeritatem quorundam popularium suorum deprecarentur et fidem consiliumque publicum expurgarent. Legati postquam Romam uenerunt et in senatum intromissi sunt uerbisque suppliciter pro causa sua factis e curia excesserunt, sententiae rogari coeptae; cumque partim senatorum de Rhodiensibus quererentur maleque animatos eos fuisse dicerent bellumque illis faciendum censerent: tum M. Cato exurgit et optimos fidissimosque socios, quorum opibus diripiendis possidendisque non pauci ex summatibus uiris intenti infensique erant, defensum conseruatumque pergit orationemque inclutam dicit, quae et seorsum fertur inscriptaque est pro Rhodiensibus et in quintae originis libro scripta est. — Ipsum deinde principium apposuit [Iulius Tiro in epistula ad Q. Axium], cuius uerba haec sunt. (cf. Liuius XXXXV 25, 1 Secundum talem orationem uniuersi rursus prociderunt ramosque oleae supplices iactantes tandem excitati curia excesserunt. tunc sententiae interrogari coeptae. infestissimi Rhodiis erant qui consules praetoresue aut legati gesserant in Macedonia bellum. plurimum causam eorum adiuuit M. Porcius Cato, qui asper ingenio, tum lenem mitemque senatorem egit. non inseram simulacrum uiri copiose quae dixerit referendo; ipsius oratio scripta exstat, originum quinto libro inclusa.)

   a. Scio solere plerisque hominibus rebus secundis atque prolixis atque prosperis animum excellere atque superbiam atque ferociam augescere atque crescere. quod mihi nunc magnae curae est, quod haec res tam secunde processit, ne quid in consulendo aduorsi eueniat, quod nostras secundas res confutet, neue haec laetitia nimis luxuriose eueniat. aduorsae res edomant et docent, quid opus siet facto. secundae res laetitia transuorsum trudere solent a recte consulendo atque intellegendo. quo maiore opere dico suadeoque, uti haec res aliquot dies proferatur, dum ex tanto gaudio in potestatem nostram redeamus. (= XIII 25 (24), 13 Item M. Cato in orationis principio, quam dixit in senatu pro Rhodiensibus, cum uellet res nimis prosperas dicere, tribus uocabulis idem sentientibus dixit. — Verba eius haec sunt: ‘Scio — augescere’. — cf. Caes. epist. ad Front. II 13 p. 36 N. Nam uni M. Porcio me dedicaui atque despondi atque delegaui. hoc etiam ipsum ‘atque’ unde putas? ex ipso furor. Charis. II p. 220 K. Secunde Cato senex, ut Maximus notat. Sulpic. sat. u. 48 Quos inter prisci sententia dia Catonis scire deis magni fecisset, utrumne secundis an magis aduersis staret Romana propago.) —

   b. Atque ego quidem arbitror, Rhodienses noluisse nos ita depugnare, uti depugnatum est, neque regem Persen uinci. sed non Rhodienses modo id noluere sed multos populos atque multas nationes idem noluisse arbitror. atque haut scio, an partim eorum fuerint, qui non nostrae contumeliae causa id noluerint euenire. sed enim id metuere, si nemo esset homo quem uereremur, quidquid luberet faceremus, ne sub solo imperio nostro in seruitute nostra essent. libertatis suae causa in ea sententia fuisse arbitror. atque Rhodienses tamen Persen publice numquam adiuuere. cogitate, quanto nos inter nos priuatim cautius facimus. nam unus quisque nostrum, si quis aduorsus rem suam quid fieri arbitrantur, summa ui contra nititur, ne aduorsus eam fiat: quod illi tamen perpessi. (cf. Appian. Punic. 65 e)gi/gnonto ou)=n ai( sunqh=kai, tri/tai ai(/de, (Rwmai/ois kai\ Karxhdoni/ois pro\s a)llh/lous. kai\\ o( Skipi/wn e)s au)ta\s e)do/kei ma/lista tou\s (Rwmai/ous e)nagage/sqai, ei)/te tw=n ei)rhme/nwn ou(/neka logismw=n ei)/te w(s a)rkou=n (Rwmai/ois e)s eu)tuxi/an to\ mo/nhn a)fele/sqai Karxhdoni/ous th\n h(gemoni/an. ei)si\ ga\r oi(\ kai\ to/de nomi/zousin au)to\n e)s (Rwmai/wn swfronismo\n e)qelh=sai gei/tona kai\ a)nti/palon au)toi=s fo/bon e)s a)ei\ katalipei=n, i(/na mh/ pote e)cubri/seian e)n mege/qei tu/xhs kai\ a)merimni/a|. kai\ to/de ou(/tw fronh=sai to\n Skipi/wna ou) polu\ u(/steron e)cei=pe toi=s (Rwmai/ois Ka/twn, e)piplh/ttwn parwcumme/nois kata\ (Ro/dou.) —

   c. Ea nunc derepente tanta beneficia ultro citroque, tantam amicitiam relinquemus? quod illos dicimus uoluisse facere, id nos priores facere occupabimus. —

   d. Qui acerrime aduorsus eos dicit, ita dicit: hostes uoluisse fieri. ecquis est tandem, qui uestrorum, quod ad sese attineat, aequum censeat poenas dare ob eam rem, quod arguatur male facere uoluisse? nemo opinor. nam ego, quod ad me attinet, nolim. (cf. Liu. XXXXV 24, 2 sq.)

   e. Quid nunc? ecqua tandem lex est tam acerba, quae dicat: si quis illud facere uoluerit, mille minus dimidium familiae multa esto; si quis plus quingenta iugera habere uoluerit, tanta poena esto; si quis maiorem pecuum numerum habere uoluerit, tantum damnas esto. atque nos omnia plura habere uolumus, et id nobis impune est. (= Fest. s. u. pecuum p. 246 M. Pecuum cum dixit M. Cato per casum genetiuum a singulari casus recti formauit, quo utebantur antiqui, id est pecu.)

   f. Sed si honorem non aequum est haberi ob eam rem, quod bene facere uoluisse quis dicit neque fecit tamen, Rhodiensibus oberit, quod non male fecerunt sed quia uoluisse dicuntur facere? —

   g. Rhodiensis superbos esse aiunt, id obiectantes, quod mihi et liberis meis minime dici uelim. sint sane superbi quid id ad nos attinet? idne irascimini, si quis superbior est quam nos.

96 Gell. XI 3, 2 Videbam — M. Catone in originum quarto — scribsisse et item in quinto: Vrbes insulasque omnis pro agro Illyrio esse.

97 Non. s. u. pisculentum p. 151 Cato originum libro V: Fluuium Naronem magnum pulchrum pisculentum.

98 Prisc. X p. 510 H. Cato in V originum: Quod eorum nemo quisquam quicquam mihi ignoturus est.

99 Gell. XV 9, 5 M. Cato in quinta origine ita scripsit: Postridie signis conlatis aequo fronte peditatu, equitibus atque alis cum hostium legionibus pugnauimus.

100 Gell. XV 9, 5 ‘Recto’ quoque ‘fronte’ idem Cato in libro eodem [originum quinto] dicit.

101 Gell. XV 13, 5 M. Cato in quinta origine: Exercitum, inquit, suum pransum, paratum,cohortatum eduxit foras atque instruxit.

102 Fest. s. u. pilates p. 237 M. Cato originum l. V: Lapis candidior quam † pelastes.

103 Non. s. u. protelare p. 363 Cato originum lib. V: Sed protelo trini boues unum aratrum ducent.

104 Prisc. VIIII p. 475 H. Cato in V originum: Illi polliciti sese facturum omnia.


EX LIBRO VI.

105 Gell. XX 5, 13 Quod est scriptum a M. Catone in sexta origine: Itaque ego, inquit, cognobiliorem cognitionem esse arbitror.


EX LIBRO VII.

106 Cic. Brut. 23, 89 Quae quidem uis [Galbae] tum maxime cognita est, cum Lusitanis a Seruio Galba praetore contra interpositam, ut existumabatur, fidem interfectis, T. Libone tribuno pl. populum incitante et rogationem in Galbam priuilegi similem ferente, summa senectute, ut ante dixi, M. Cato legem suadens in Galbam multa dixit. quam orationem in origines suas rettulit, paucis antequam mortuus est diebus an mensibns. Tum igitur nihil recusans Galba pro sese et populi Romani fidem implorans, cum suos pueros tum C. Galli etiam filium flens commendabat, cuius orbitas et fletus mire miserabilis fuit propter recentem memoriam clarissumi patris. isque se tum eripuit flamma propter pueros misericordia populi commota, sicut idem scriptum reliquit Cato. (ex Cicer. Valer. Max. VIII 1,2.) = Cic. Brut. 20, 80 Et uero etiam tum Catone uino, qui annos quinque et octoginta natus excessit e uita, cum quidem eo ipso anno contra Ser. Galbam ad populum summa contentione dixisset, quam etiam orationem scriptam reliquit. de orat. I 53, 227 sq. cum M. Cato — aspere apud populum Romanum et uehementer esset locutus, quam orationem in originibus suis exposuit ipse. — Quod item apud Catonem scriptum esse uideo, nisi pueris et lacrimis usus esset [Galba], poenas eum daturum fuisse. Quintil. II 15, 8 Seruium quidem Galbam miseratione sola, qua non suos modo liberos paruulos in contione produxerat sed Galli etiam Sulpicii filium suis ipse manibus circumtulerat, elapsum esse, cum aliorum monumentis tum Catonis oratione testatum est. Liu. per. 49 Cum L. Scribonius tribunus plebis rogationem promulgasset, ut Lusitani, qui in fidem populo Romano dediti ab Seruio Galba in Galliam uenissent, in libertatem restituerentur, M. Cato acerrime suasit. extat oratio et in annalibus ipsius inclusa. Q. Fuluius Nobilior ei, saepe ab eo in senatu laceratus, respondit pro Galba; ipse quoque Galba cum se damnari uideret, complexus duos filios praetextatos et Sulpici Galli filium, cuius tutor erat, ita miserabiliter pro se locutus est, ut rogatio antiquaretur.

107 Front. epist. ad Caes. III 20 p. 57 N. Cato quid dicat de Galba absoluto, tu melius scis; ego memini propter fratris filios eum absolutum. to\ d’ a)kribe\s ipse inspice. Cato igitur dissuadet neue suos neue alienos quis liberos ad misericordiam conciliandam producat neue uxores neue adfines uel ullas omnino feminas.

108 Gell. XIII 25 (24), 15 Itidem Cato ex originum VII in oratione, quam contra Seruium Galbam dixit, conpluribns uocabulis super eadem re usus est: Multa me dehortata sunt huc prodire, anni, aetas, uox, uires, senectus: uerum enim uero, cum tantam rem peragier arbitrarer, . . . . (cf. carmen de fig. 139 sqq. p. 68 H. Est conductio conque gregatio, cum adcumulo res. Multa hortantur me: res, aetas, tempus, amici, concilium tantae plebis, †denuntia natum).

109 Gell. 112, 17 M. Cato de Lusitanis, cum Seruium Galbam accusauit: Tamen dicunt deficere uoluisse. ego me nunc uolo ius pontificium optime scire: iamne ea causa pontifex capiar? si uolo augurium optime tenere, ecquis me ob meam . . . . augurem capiat?

110 Non. s. u. pisculentum p. 151 Cato originum — libro VII: Fluuium Hiberum; is oritur ex Cantabris, magnus atque pulcher, pisculentus.

111 Fest. s. u. mulleos p. 142 M. M. Cato originum 35 li. VII: Qui magistratum curulem cepisset, calceos mulleos aluta uinctos, ceteri perones . . .

112** Plut. q. Rom. 49 Dia\ ti/ tou\s paragge/llontas a)/rxein e)/qos h)=n e)n i(mati/w| tou=to poiei=n a)xi/twnas, w(s Ka/twn i(sto/rhken;

113 Fest. s. u. ruscum p. 265 M. Cato originum l. VII: Mulieres opertae auro purpuraque; arsinea, rete, diadema, coronas aureas, rusceas fascias, galbeos lineos, pelles, redimicula . . . .

114* Charis. I p. 101 K. Cato in originibus: Mulieres, inquit, nostrae capillum cinere unguitabant, ut rutilus esset. = Seru. ad Aen. IIII 698 In Catone legitur de matronarum crinibus: Flauo cinere unctitabant, ut rutili essent.

115** Seru. ad Aen. III 64 Cato ait deposita ueste purpurea feminas usas caerulea, cum lugerent.

116 Charis. I p.93 K. Quamuis Cato originum VII genetiuo casu dixerit: Iurum legum que cultores. (= I p.135.)

117 Fest. s. u. socordiam p. 293 M. M. Cato [socordiam] pro [stultitia posuit originum l.] VII, cum ait: [. . . . . . ob im]mensam ti[miditatem et socordiam causa erat] ne quid neg[oti publici . . . . . . gere]retur. cf Paul. p. 292 M.: Socordiam quidam pro ignauia posuerunt. Cato pro stultitia posuit.


INCERTORVM ORIGINVM LIBRORVM FRAGMENTA

118 Cic. Tusc. IIII 2,3 Grauissimus auctor in originibus dixit Cato, morem apud maiores hunc epularum fuisse, ut deinceps qui accubarent canerent ad tibiam clarorum uirorum laudes atque uirtutes. = Cic. Tusc. I 2, 3 Quamquam est in originibus solitos esse in epulis canere conuiuas ad tibicinem de clarorum hominum uirtutibus. Brut. 19, 75 Atque utinam exstarent illa carmina, quae multis saeclis ante suam aetatem in epulis esse cantata a singulis conuiuis de clarorum uirorum laudibus, in originibus scriptum reliquit Cato.

119** Seru. ad Aen. I 726 Nam, ut ait Cato, et in atrio et duobus ferculis epulabantur antiqui. (cf. ad I 637.)

120 Charis. I p. 131 K. Glis Varro in admirandis ‘in silua mea est glis nullus’ sed et Cato in originibus ita est locutus. (uid. I p. 90.)

121 Charis. I p. 124 K. Biber G. Fannius annalium VIII — Cato quoque originum * * (ipsa uerba interciderunt).

122 Seru. ad georg. 175 Cato in originibus: Alae ex lupino lug . . . . . .

123 Seru. ad Aen. III 637 Argolici clipei] Quia Graecorum clipei rotundi, ut Cato originum ait.

124 Macrob. I 14, 5 Veteres ‘an’ pro ‘circum’ ponere solebant, ut Cato in originibus: Oratorum an terminum.

125 Non. s. u. tributus p. 229 Cato originum libris: Ne praedia in lubricum dirigerentur, cum tributus exigeretur.


INCERTORVM CATONIS LIBRORVM FRAGMENTA SELECTA

126 Fest. s. u. natinatio p.166 M. M. Cato in [orig. l. V scripsit: Audito tum]ultu Macedoniae Etruriam, Samnites, Lucanos inter se natinari atque factiones esse.

127 Cic. de rep. I 17, 27 Quam est hic fortunatus putandus —, qui — ut Africanum auum meum scribit Cato solitum esse dicere, possit idem de se praedicare, numquam se plus agere quam nihil cum ageret, numquam minus solum esse quam cum solus esset. = Cic. de off. III 1, 1 P. Scipionem, Marce fili, eum, qui primus Africanus appellatus est, dicere solitum scripsit Cato, qui fuit eius fere aequalis, numquam se minus otiosum esse quam cum otiosus, nec minus solum quam cum solus esset. Plut. apophth. reg. et imp. 1 Skipi/wn de\ o( presbu/teros th\n a)po\ tw=n strathgiw=n kai\ th=s politei/as sxolh\n e)n gra/mmasi diatribh\n poiou/menos e)/legen, o(po/te sxola/zoi, plei/ona pra/ttein.

128 Fronto ep. ad Ver. II 1 p. 129 N. Ipsum hoc tuum a te diu[ti]na prudentia consultum, quod non ante signis conlatis manum cum hostibus conseruisti, quam leuibus proeliis et minutis uictoriis militem imbueres, nonne Cato docuit, orator idem et imperator summus? Ipsa subieci Catonis uerba, in quibus consiliorum tuorum expressa uestigia cerneres: Interea unamquamque turmam, manipulum, cohortem temptabam, quid facere possent, proeliis leuibus spectabam, cuiusmodi quisque esset, si quis strenue fecerat, donabam honeste, ut alii idem uellent facere, atque in contione uerbis multis laudabam. interim aliquot pauca castra feci. sed ubi anni tempus uenit, castra hiberna . . . . .

129 Plutarch. Cat. 10 Au)to\s de/ fhsin o( Ka/twn plei/onas ei)lhfe/nai po/leis w(=n dih/gagen h(merw=n e)n )Ibhri/a|: kai\ tou=to ko/mpos ou)k e)/stin, ei)/per w(s a)lhqw=s tetrako/siai to\ plh=qos h)=san. toi=s me\n ou)=n stratiw/tais polla\ para\ th\n stratei/an w)felhqei=sin e)/ti kai\ li/tran a)rguri/ou kat’ a)/ndra prosdie/neimen, ei)pw/n, w(s krei=tton ei)/h pollou\s (Rwmai/wn a)rgu/rion h)\ xrusi/on o)li/gous e)/xontas e)panelqei=n: ei)s d’ au(to\n e)k tw=n a(liskome/nwn ou)de\n e)lqei=n le/gei plh\n o(/sa pe/pwken h)\ be/bprwke. ‘Kai\ ou)k ai)tiw=mai’ fhsi\ ‘tou\s w)felei=sqai zhtou=ntas e)k tou/twn, a)lla\ bou/lomai ma=llon peri\ a)reth=s toi=s a)ri/stois h)\ peri\ xrhma/twn toi=s plousiwta/tois a(milla=sqai kai\ toi=s filargurwta/tois peri\ filarguri/as’. = apophth. 25. 26.

130 Plut. Cat. 14 (O de\ Ka/twn a)ei\ me/n tis h)=n, w(s e)/oike, tw=n i)di/wn e)gkwmi/wn a)feidh\s kai\ th\n a)/ntikrus megalauxi/an w(s e)pakolou/qhma th=s megalourgi/as ou)k e)/feuge, plei=ston de\ tai=s pra/cesi tau/tais o)/gkon perite/qeike kai/ fhsi toi=s i)dou=sin au)to\n to/te [in pugna Thermopylensi] diw/konta kai\ pai/onta tou\s polemi/ous parasth=nai mhde\n o)fei/lein Ka/twna tw=| dh/mw| tosou=ton, o(/son Ka/twni to\n dh=mon, au)to/n te Ma/nion to\n u(/paton qermo\n a)po\ th=s ni/khs e)/ti qermq=| periplake/nta polu\n xro/non a)spa/zesqai kai\ boa=n u(po\ xara=s, w(s ou)/t’ a)\n au)to\s ou)/q’ o( su/mpas dh=mos e)cisw/seie ta\s a)moiba\s tai=s Ka/twnos eu)ergesi/ais.

131 Ps. Frontin. IIII 1, 16 M. Cato memoriae tradidit in furto conprehensis inter commilitones dextras esse praecisas, aut, si lentius animaduertere uoluissent, in principis sanguinem esse missum.

132 Cic. de diuin. I 15, 28 Itaque multa auguria, multa auspicia, quod Cato ille sapiens queritur, neglegentia collegii amissa plane et deserta sunt.

133 Paul. s. u. uiritim p. 378 M. Cato: Praeda quae capta est, uiritim diuisa.

134 Charis. I p. 102 K. Cato sic dixit: Et in Italia atras capras lacte album habere.

135 Charis. I p. 134 K. Sed et Cato his ‘iugeris’, ut notat Plinius eodem libro VI.

136 Charis. II p. 215 K. Primo pedatu Cato senex: In his duobus bellis alteras stipendio agrique parte multati, alteras oppidum ui captum, alteras primo pedatu et secundo.

137 Seru. ad Aen. III 314 Cato ait, uerba tertiato et quartato quempiam dicere prae metu.

138 Seru. ad Aen. IIII 121 Cato: Sedere non potest in equo trepidante.

139 Seru. ad Aen. IIII 293 Cato: Qua mollissimum est, adoriantur.

140 Seru. ad Aen. VIII 694 Cato: Sub tela uolantia.

141 Priscian. VI p. 227 (= 266) H. Cato (in I originum — idem) ‘nulli’ pro ‘nullius’: Qui tantisper nulli rei sies, dum nihil agas.

142 Priscian. III p. 87 H. Cato [dixit]: Quod iter longius arduiusque erat a curia.

143 Priscian. VI p. 260 H. Cato: Speca prosita, quo aqua de uia abiret.


FORUM ROMANUM