LIBER IX
DE VILLATICIS PASTIONIBVS. MACELLARIVS ET APIARIVS
<PRAEFATIO>.
Venio nunc ad tutelam pecudum silvestrium et apium educationem, quas et
ipsas, Publi Silvine, villaticas pastiones iure dixerim, siquidem mos
antiquus lepusculis capreisque ac subus feris iuxta villam plerumque
subiecta dominicis habitationibus ponebat vivaria, ut et conspectu sui
clausa venatio possidentis oblectaret oculos, et cum exegisset usus
epularum, velut e cella promeretur. [2] Apibus quoque dabantur sedes adhuc
nostra memoria vel in ipsis villae parietibus excisis vel in protectis
porticibus ac pomariis. Quare quoniam tituli quem p<rae>scripsimus huic
disputationi ratio reddita est, ea nunc quae proposuimus singula
persequamur.
I. DE VIVARIIS FACIVNDIS ET INCLVDENDIS PECVDIBVS FERIS
Ferae pecudes, ut capreoli dammaeque nec minus orygum cervorumque genera
et aprorum, modo lautitiis ac voluptatibus dominorum serviunt, modo
quaestui ac reditibus. Sed qui venationem voluptati suae claudunt contenti
sunt, utcumque conpetit proximus aedificio loci situs, munire vivarium
semperque de manu cibos et aquam praebere. Qui vero quaestum reditumque
desiderant, cum est vicinum villae nemus (id enim refert non procul esse ab
oculis domini), sine cunctatione praedictis animalibus destinatur. [2] Et
si naturalis defuit aqua, vel inducitur fluens vel infossi lacus signino
consternuntur, qui receptam pluviatilem contineant. Modus silvae pro
cuiusque facultatibus occupatur, ac si lapidis et operae vilitas suadet,
haut dubie caementis et calce formatus circumdatur murus, sin aliter crudo
latere ac luto constructus. [3] Vbi vero neutrum patrifamiliae conducit,
ratio postulat vacerris includi (sic enim appellatur genus clatrorum),
idque fabricatur ex robore querceo vel subereo; nam oleae rara est occasio.
Quicquid denique sub iniuria pluviarum magis diuturnum est, pro conditione
regionis ad hunc usum eligitur. Et sive ter<e>s arboris truncus, sive, ut
crassitudo postulavit, fissilis stipes conpluribus locis per latus
efforatur, et in circuitu vivarii certis intervenientibus spatiis defixus
erigitur, deinde per transversa laterum cau[e]a transmittuntur amites, qui
exitus ferarum obserent. [4] Satis est autem vacerras inter pedes octonos
figere, serisque transversis ita clatrare ne spatiorum laxitas quae
foraminibus intervenit pecudi praebeat fugam. Hoc autem modo licet etiam
latissimas regiones tractusque montium claudere, sicuti Galliarum nec non
et in aliis quibusdam provinciis locorum vastitas patitur. Nam et
fabricandis ingens est materiae vacerris copia, et cetera in hanc rem
feliciter suppetunt; quippe crebris fontibus abundat solum, quod est maxime
praedictis generibus salutare; [5] tum etiam sua sponte pabula feris
benignissime subministrat; praecipueque saltus eliguntur, qui et terrenis
fetibus et arboreis abundant. Nam ut graminibus ita frugibus roburneis opus
est. Maximeque laudantur qui sunt feracissimi querneae glandis et iligneae
nec minus cerreae, tum et arbuti ceterorumque pomorum silvestrium, quae
diligentius persecuti sumus cum de cohortalibus subus disputaremus. nam
eadem fere sunt pecudum silvestrium pabula quae domesticarum. [6] Contentus
tamen non debet esse diligens paterfamiliae cibis quos suapte natura terra
gignit, sed temporibus anni quibus silvae pabulis carent condita messe
clausis succurrere hordeoque alere vel adoreo farre aut faba, plurimumque
etiam vinaceis, quidquid denique vilissime constiterit dare. Idque ut
intellegant ferae praeberi, unam vel alteram domi mansuefactam conveniet
immittere, quae pervagata totum vivarium cunctantis ad obiecta cibaria
pecudes perducat. [7] Nec solum istud per hiemis penuriam fieri expedit,
sed cum etiam fetae partus ediderint, quo melius educent natos. Itaque
custos vivarii frequenter speculari debebit si iam effetae sunt, ut manu
datis sustineantur frumentis. Nec vero patiendus est oryx aut aper aliusve
quis ferus ultra quadrimatum senescere. Nam usque in hoc tempus capiunt
incrementa, postea macescunt senectute. Quare dum viridis aetas
pulchritudinem corporis conservat, aere mutandi sunt. [8] Cervus tamen
conpluribus annis sustineri potest. Nam diu iuvenis possidetur, quod aevi
longioris vitam sortitus est. De minoris autem incrementi animalibus,
qualis est lepus, haec praecipiemus, ut in his vivariis quae maceria munita
sunt farragini<s> et holerum ferae intubi lactucaeque semina parvulis
areolis per diversa spatia factis iniciantur, itemque Punicum cicer vel hoc
vernaculum, nec minus hordeum et cicercula condita ex horreo promantur et
aqua caelesti macerata obiciantur. Nam sicca non nimis ab lepusculis
adpetuntur. [9] Haec porro animalia vel similia his, etiam silente me,
facile intellegitur quam non expediat conferre in vivarium quod vacerris
circumdatum est, siquidem propter exiguitatem corporis facile clatris
subrepunt et liberos nanct<a> egressus fugam moliuntur.
II. DE APIBVS
Venio nunc ad alvorum curam, de quibus neque diligentius quicquam praecipi
potest quam ab Hygino iam dictum est, nec ornatius quam Vergilio, nec
elegantius quam Celso. Hyginus veterum auctorum placita secretis dispersa
monimentis industrie colligit, Vergilius poeticis floribus inluminavit,
Celsus utriusque memorati adhibuit modum. [2] Quare ne adtemptanda quidem
nobis fuit haec disputationis materia, nisi quod consummatio susceptae
professionis hanc quoque sui partem desiderabat, ne universitas inchoati
operis nostri, velut membro aliquo reciso, mutila atque imperfecta
conspiceretur. Atque ea quae Hyginus fabulose tradita de originibus apium
non intermisit, poeticae magis licentiae quam nostrae fidei concesserim.
[3] Nec sane rustico dignum est sciscitari fueritne mulier pulcherrima
specie Melissa, quam Iuppiter in apem convertit, an ut Euhemerus poeta
dicit crabronibus et sole genitas apes, quas nymphae Phryxonides
educaverint, mox Dictaeo specu Iovis extitisse nutrices, easque pabula
munere dei sortitas, quibus ipsae parvom educaverunt alumnum. Ista enim
quamvis non dedeceant poetam, summatim tamen et uno tantummodo versiculo
leviter attigit Vergilius cum sic ait:
Dictaeo caeli regem pavere sub antro.
[4] Sed ne illud quidem pertinet ad agricolas, quando et in qua regione
primum natae sunt, utrum in Thessalia sub Aristaeo, an in insula Cea, ut
scribit Euhemerus, an Erechthei temporibus in monte Hymetto, ut
Eu<p>hronius, an Cretae Saturni temporibus, ut Nicander; non magis quam
utrum examina, tamquam cetera videmus animalia, concubitu subolem
procreent, an heredem generis sui floribus eligant, quod adfirmat noster
Maro; et utrum evomant liquorem mellis, an alia parte reddant. [5] Haec
enim et his similia magis scrutantium rerum naturae latebras quam
rusticorum est inquirere. Studiosis quoque litterarum gratiora sunt ista in
otio legentibus, quam negotiosis agricolis, quoniam neque in opere neque in
re familiari quicquam iuvant. Quare revertamur ad ea quae alveorum
cultoribus magis apta sunt.
III. QVOT GENERA SVNT APIVM, ET QVOD EX HIS OPTIMVM
Peripateticae sectae conditor Aristoteles in his libris quos de animalibus
conscripsit examinum genera conplura demonstrat, e<o>rumque alia quae
vastas sed glomerosas easdemque nigras et hirsutas apis habent, alia
minores quidem sed aeque rutundas et infusci coloris horridique pili; [2]
alia magis exiguas nec tam rutundas, sed obesas tamen et latas, coloris
meliusculi, nonnulla minimas gracilisque et acuti alvei, ex aureolo varias
atque leves. Eius auctoritatem sequens Vergilius maxime probat parvolas,
oblongas, leves, nitidas,
ardentis auro et paribus lita corpora guttis,
moribus etiam placidis. Nam quanto grandior apis atque etiam est rutundior,
tanto peior; si vero saevior, maxime pessima est. [3] Sed tamen iracundia
notae melioris apium facile delinitur adsiduo interventu eorum qui curant
[alvearia]. Nam cum saepius tractantur celerius mansuescunt, durantque, si
diligenter excultae sunt, in annos decem. Nec ullum examen hanc aetatem
potest excedere, quamvis in demortuarum locum quotannis pullos substituant.
Nam fere decumo ad internecionem anno gens universa totius alvei
consumitur. [4] Itaque ne hoc in toto fiat apiario, semper propaganda erit
suboles, observandumque vere, cum se nova profundent examina, ut
excipiantur et domiciliorum numerus augeatur. Nam saepe morbis
intercipiuntur, quibus quemadmodum mederi oportet suo loco dicetur.
IV. QVALES PABVLATIONES ET QVI SITVS EARVM ESSE DEBEAT
Interim per has notas quas iam diximus probatis apibus destinari debent
pabulationes, eaeque sint secretissimae et, ut noster praecepit Maro,
viduae pecudibus, aprico et minime procelloso caeli statu:
quo neque sit ventis aditus, nam pabula venti
ferre domum prohibent, neque oves haedique petulci
floribus insultent, aut errans bucula campo
decutiat rorem, et surgentis atterat herbas.
[2] Eademque regio fecunda sit fruticis exigui, et maxime thymi aut
origani, tum etiam thymbrae vel nostratis cunilae, quam satureiam rustici
vocant. Post haec frequens sit incrementi maioris surculus, ut rosmarinum
et utraque cytisus (est enim sativa et altera suae spontis), itemque semper
virens pinus et minor ilex, nam prolixior ab omnibus inprobatur; ederae
quoque non propter bonitatem recipiuntur, sed quia praebent plurimum
mellis. [3] Arborum vero sunt probatissimae rutila atque alba zizip<h>us,
nec minus amaracus, tum etiam amygdalae [et] persicique ac piri, denique
pomiferarum pleraeque, ne singulis immorer. Ac silvestrium commodissime
faciunt glandifera robora, quin etiam terebinthus, nec dissimilis huic
lentiscus et odorata cedrus ac tilia. Solae ex omnibus ut nocentes taxi
repudiantur. [4] Mille praeterea semina vel crudo caespite virentia vel
subacta sulco flores amicissimos apibus creant, ut sint in virgineo solo
frutices amelli, caules acanthini, scapus asphodeli, gladiolus narcissi. At
in hortensi lira consita nitent candida lilia nec his sordidiora leucoia,
tum Punicae rosae luteolaeque et Sarranae violae, nec minus caelestis
luminis hyacinthus; Corycius item Siculusque bulbus croci deponitur, qui
coloret inodoretque mella. [5] Iam vero notae vilioris innumerabiles
nascuntur herbae cultis atque pascuis regionibus, quae favorum ceras
exuberant, ut vulgares lapsanae nec his pretiosior armoracia rapistrique
holus et intibi silvestris ac nigri papaveris flores, tum agrestis
pastinaca et eiusdem nominis edomita, quam Graeci staphylion vocant. [6]
Verum ex cunctis quae proposui quaeque omisi temporum compendia sequens
(nam inexputabilis erat numerus) saporis praecipui mella reddit thymum,
eximio deinde proximum thymbra serpillumque et origanum. Tertiae notae, sed
adhuc generosae, marinum ros et nostras cunela, quam dixi satureiam.
Mediocris deinde gustus amaracini ac ziziphi flores, reliqua<que> quae
proposuimus cibaria. [7] Sed ex sordidis deterrimae notae mel habetur
nemorense, quod sparto atque arbu[s]to provenit, villaticum, quod nascitur
in holeribus et stercorosis herbis. Et quoniam situm pastionum atque etiam
genera pabulorum exposui, nunc de ipsis receptaculis et domiciliis examinum
loquar.
V. DE SEDIBVS APIVM ELIGENDIS
Sedes apium collocanda est contra brumalem meridiem procul a tumultu et
coetu hominum ac pecudum, nec calido loco nec frigido, nam utraque re
infestantur. Haec autem sit ima parte vallis, et ut vacuae cum prodeunt
pabulatum apes facilius editioribus advolent, et collectis utensilibus cum
onere per proclivia non aegre devolent. Si villae situs ita conpetit, non
est dubitandum quin aedificio iunctum apiarium maceria circumdemus, sed in
ea parte quae tetris latrinae stercilinique et a balinei libera est
odoribus. [2] Vel et si positio repugnabit, nec maxime tamen incommoda
congruent, sic quoque magis expediet sub oculis domini esse apiarium. Sin
autem cuncta fuerint inimica, certe vicina vallis occupetur, quo saepius
descendere non sit grave possidenti. Nam res ista maximam fidem desiderat,
quae quoniam rarissima est, interventu domini tutius custoditur. Neque ea
curatorem fraudulentum tantum sed etiam segnitiae inmundae perosa est.
Aeque enim dedignatur si minus pure habita est ac si tractetur
fraudulenter. [3] Sed ubicumque fuerint alvaria non editissimo claudantur
muro. Qui si metu praedonum sublimior placuerit, tribus elatis ab humo
pedibus exiguis in ordinem fenestellis apibus sit pervius; iungaturque
tugurium, quod et custodes habitent et condatur instrumentum; sitque maxime
repletum praeparatis alvis ad usum novorum examinum, nec minus herbis
salutaribus, et si qua sunt alia quae languentibus adhibentur.
[4] Palmaque vestibulum aut ingens oleaster obumbret,
ut cum vere novo ducent examina reges,
vicina invitet decedere ripa calori,
obviaque hospitiis teneat frondentibus arbos.
[5] Tum perennis aqua, si est facultas, inducatur vel extracta manu detur,
sine qua neque favi neque mella nec pulli denique figurari queunt. Sive
igitur, ut dixi, praeterfluens unda vel putealis canalibus inmissa fuerit,
virgis ac lapidibus aggeretur apium causa,
pontibus ut crebris possint consistere et alas
pandere ad aestivum solem, si forte morantis
sparserit aut praeceps Neptuno inmerserit Eurus.
[6] Conseri deinde circa totum apiarium debent arbusculae incrementi parvi,
maximeque propter salubritatem. Nam sunt etiam remedio languentibus cytisi,
tum deinde casiae atque pini et rosmarinum, quin etiam cunelae et thymi
frutices, item violarum vel quae utiliter deponi patitur qualitas terrae.
Gravis et taetri odoris non solum virentia sed et quaelibet res
prohibeantur, sic uti cancri nidor cum est ignibus adustus aut odor
palustris coeni. Nec minus vitentur cavae rupes aut vallis argutiae, quas
Graeci vocant echous.
VI. DE VASIS ALVEORVM PROBANDIS
Igitur ordinatis sedibus alvaria fabricanda sunt pro conditione regionis.
Sive illa ferax est suberis, haud dubitanter utilissimas alvos faciemus ex
corticibus, quia nec hieme frigent nec candent aestate, sive ferulis
exuberat, his quoque, quoniam sunt naturae corticis similes, aeque commode
vasa texuntur. Si neutrum aderit, opere vitorio salicibus connectentur, vel
si nec haec suppetent, ligno cavae arboris aut in tabulas desectae
fabricabuntur. [2] Deterrima est conditio fictilium, quae et accenduntur
aestatis vaporibus et gelantur hiemis frigoribus. Reliqua sunt alvorum
genera duo, ut ex fimo fingantur vel lateribus exstruantur. quorum alterum
iure damnavit Celsus, quoniam maxime est ignibus obnoxium, alterum
probavit, quamvis incommodum eius praecipuum non dissimulaverit, quod si
res postulet, transferri non possit. [3] Itaque non adsentior ei, qui putat
nihilo minus eius generis habendas esse alvos. Neque enim solum id repugnat
rationibus domini quod inmobiles sint, cum vendere aut alios agros
instruere velit (hoc enim commodum pertinet ad utilitatem solius
patrisfamiliae), sed (quod ipsarum apium causa fieri debet), cum aut morbo
aut sterilitate et penuria locorum vexatas conveniet in aliam regionem
mitti, nec propter praedictam causam moveri poterunt. Hoc maxime vitandum
est. Itaque quamvis doctissimi viri auctoritatem reverebar, tamen ambitione
summota quid ipse censerem non omisi. Nam quod maxime movet Celsum, ne sint
stabula vel igni vel furibus obnoxia, potest vitari latericio
circumstructis alvis, ut inpediatur rapina praedonis et contra flammarum
violentiam proteg<a>ntur, easdemque, cum fuerint movendae, resolutis
structurae conpagibus licebit transferre. Sed quoniam plerisque videtur
istud operosum, qualiacumque vasa placuerint conlocari debebunt.
VII. QVEMADMODVM ALVI CONLOCANDAE SINT
Suggestus lapideus extenditur per totum apiarium in tres pedes altitudinis
totidemque crassitudinis exstructus, isque diligenter opere tectorio
levigatur, ita ne ascensus lacertis aut anguibus aliisve noxiis animalibus
praebeatur. [2] Superponuntur deinde sive, ut Celso placet, lateribus facta
domicilia, sive, ut nobis, alvaria praeterquam tergo et frontibus
circumstructa; seu, quod paene omnium in usu est qui modo diligenter ista
curant, per ordinem vasa disposita ligantur vel laterculis vel caementis,
ita ut singula binis parietibus angustis contineantur, liberaeque frontes
utrimque sint. Nam et qua procedunt nonnumquam patefaciendae sint, et multo
magis a tergo qua subinde curantur examina. [3] Sin autem nulli parietes
alvis intervenient, sic tamen conlocandae erunt ut paulum altera ab altera
distet, nec cum inspiciuntur, ea quae in curatione tractatur haerentem sibi
alteram concutiat vicinasque apes conterreat, quae omnem motum inbecillis
ut cereis scilicet operibus suis tamquam ruinam timent. Ordines quidem
vasorum superinstructos in altitudinem tris esse abunde est, quoniam summum
sic quoque parum commode curator inspicit. [4] Ora cavearum, quae praebent
apibus vestibula, proniora sint quam terga, ut ne influant imbres, et si
forte tamen incesserint, non inmorentur sed per aditum effluant. Propter
quos convenit alvaria porticu supermuniri, sin aliter, luto Punico
frondibus inlimatis adumbrari, quod tegumen cum frigora et pluvias tum et
aestus arcet. Nec tamen ita nocet huic generi caloris ut hiemis halitus.
Itaque semper aedificium sit post apiarium, quod aquilonis excipiat
iniuriam stabulisque praebeat teporem. [5] Nec minus ipsa domicilia,
quamvis aedificio proteguntur, obversa tamen ad hibernum orientem conponi
debebunt, ut apricum habeant apes matutinum egressum et sint
experrectiores; nam frigus ignaviam creat. Propter quod etiam foramina,
quibus exitus aut introitus datur, angustissima esse debent, ut quam
minimum frigoris admittant. Eaque satis est ita forari ne possint capere
plus unius apis incrementum. Sic neque venenatus stelio nec obscenum
scarabaei vel papilionis genus lucifugaeque blattae, ut ait Maro, per
laxiora spatia ianuae favos populabuntur. [6] Atque utilissimum est pro
frequentia domicilii duos vel tres aditus in eodem operculo distantis inter
se fieri contra fallaciam lacerti, qui velut custos vestibuli prodeuntibus
inhians apibus adfert exitium, eaeque pauciores intereunt, cum liceat
vitare pestis obsidia per aliud volantibus effugium.
VIII. DE CONPARANDIS APIBVS QVAE EMVNTVR
Atque haec de pabulationibus domiciliisque et sedibus eligendis abunde
diximus, quibus provisis sequitur ut examina desideremus. Ea porro vel aere
parta vel gratuita contingunt. Sed quas pretio parabimus, scrupulosius
praedictis comprobemus notis, et earum frequentiam prius quam mercemur
apertis alvearibus consideremus. [2] Vel si non fuerit inspiciendi
facultas, certe id quod contemplari licet notabimus, an in vestibulo ianuae
conplures consistant et vehemens sonus intus murmurantium exaudiatur. Atque
etiam si omnes intra domicilium silentes forte conquiescent, labris
foramini aditus admotis et inflato spiritu ex respondente earum subito
fremitu poterimus aestimare vel multitudinem vel paucitatem. [3] Praecipue
autem custodiendum est ut ex vicinia potius quam peregrinis regionibus
petantur, quoniam solent caeli novitate lacessiri. Quod si non contingit ac
necesse habuerimus longinquis itineribus advehere, curabimus ne salebris
sollicitentur, optimeque noctibus collo portabuntur. Nam diebus requies
danda est, et infundendi sunt grati apibus liquores, quibus intra clausum
alantur. [4] Mox cum perlatae domum fuerint, si dies supervenerit, nec
aperiri nec conlocari oportebit alvum nisi vesperi, ut apes placidae mane
post totius noctis requiem egrediantur. Specularique debebimus fere triduo,
numquid universae se profundant, quod cum faciunt, fugam meditantur. Ea
remediis quibus debeat inhiberi mox praecipiemus. [5] At quae dono vel
aucupio contingunt, minus scrupulose probantur, quamquam ne sic quidem
velim nisi optimas possidere, cum et inpensam et eandem operam custodis
postulent bonae atque inprobae quoque. Maxime refert ut non sint degeneres
intermiscendae, quae infament generosas. Nam minor fructus mellis
respondet, cum segniora interveniunt examina. [6] Verumtamen quoniam
interdum propter conditionem locorum vel mediocre pecus (nam malum nullo
quidem modo) parandum est, curam vestigandis examinibus hac ratione
adhibebimus.
QVEMADMODVM SILVESTRIA EXAMINA CAPIANTVR
[7] Vbicumque saltus sunt idonei, mellifici, nihil antiquius apes quam
quibus utantur vicinos eligunt fontes. Eos itaque convenit plerumque ab
hora secunda obsidere, specularique quae turba sit aquantium. Nam si paucae
admodum circumvolant (nisi tamen conplura capita rivorum diductas faciunt
rariores) intellegenda est earum penuria, propter quam locum quoque non
esse mellificum suspicabimur. [8] At si commeant frequentes, spem quoque
aucupandi examina maiorem faciunt, eaque sic inveniuntur: primum quam longe
sint explorandum est, praeparand<a>que in hanc rem liquida rubrica, qua cum
festucis inlitis contigeris apium terga fontem libantium, commoratus eodem
loco facilius redeuntis agnoscere poteris. Ac si non tarde id facient,
scies eas in vicino consistere, sin autem serius, pro mora temporis
aestimabis distantiam loci. [9] Sed cum animadverteris celeriter redeuntis,
non aegre persequens iter volantium ad sedem perduceris examinis. In his
autem quae longius meare videbuntur, sollertior adhibebitur cura, quae
talis est: harundinis internodium cum suis articulis exciditur, et
terebratur ab latere talea, per quod foramen exiguo melle vel defruto
instillato ponitur iuxta fontem. Deinde cum ad odorem dulcis liquaminis
conplures apes inrepserunt, tollitur talea et inposito foramini pollice non
emittitur nisi una, quae cum evasit, fugam suam demonstrat observanti,
atque is, dum sufficit, persequitur evolantem. [10] Cum deinde conspicere
desi<i>t apem, tum alteram emittit, et si eandem petit caeli partem,
vestigiis prioribus inhaeret. Si minus, aliam quoque atque aliam foramine
adaperto patitur egredi, regionemque notat in quam plures revolent, et eas
persequitur, donec ad latebram perducatur examinis. Quod sive est abditum
specu, fumo elicietur, et cum erupit aeris strepitu coercetur. Nam statim
sono territum vel in frutice vel in editiore silvae fronde considit, et a
vestigatore praeparato vaso reconditur. [11] Sin autem sedem habet arboris
cavae, et aut exstat ramus quem obtinent, aut ipsius trunci, si in eo sunt,
mediocritas patitur, acutissima serra, quo celerius id fiat, praeciditur
primum superior pars, quae ab apibus vacat, deinde inferior, quatenus
videtur habitari. Tum recisus utraque parte mundo vestimento contegitur,
quoniam hoc quoque plurimum refert, ac si quibus rimis hiat inlitis ad
locum perfertur, relictisque parvis, ut iam dixi, foraminibus more
ceterarum alvorum conlocatur. [12] Sed indagatorem conveniet matutina
tempora vestigandi eligere, ut spatium diei habeat quo exploret commeatus
apium. Saepe enim, si serius coepit eas denotare, etiam cum in propinquo
sunt iustis operum peractis se recipiunt nec remeant ad aquam, quo evenit
ut vestigator ignoret quam longe a fonte distet examen. [13] Sunt qui per
initia veris apiastrum atque, ut ille vates ait, trita melisphylla et
cerinthae ignobile gramen aliasque colligant similes herbas, quibus id
genus animalium delectatur, et ita alvos perfricent ut odor ac sucus vasis
inhaereat. quae deinde emundata exiguo melle respergant, et per nemora non
longe a fontibus disponant, eaque cum repleta sunt examinibus, domum
referant. [14] Sed hoc nisi locis quibus abundant apes facere non expedit.
Nam saepe vel inania vasa nancti qui forte praetereunt secum auferunt,
neque est tanti vacua perdere complura, ut uno vel altero potiare pleno. At
in maiore copia, etiam si multa intercipiuntur, plus est quod in repertis
apibus adquiritur. Atque haec ratio est capiendi silvestria examina.
Deinceps talis altera est vernacula retinendi.
IX. QVEMADMODVM VERNACVLA NOVA EXAMINA OBSERVENTVR ET IN ALVOS CONDANTVR
Semper quidem custos sedule circumire debet alvaria; neque enim ullum
tempus est quo non curam desiderent. Sed eam postulant diligentiorem cum
vernant et exundant novis fetibus, qui nisi curatoris obsidio protinus
excepti sunt diffugiunt. quippe talis est apium natura ut pariter quaeque
plebs generetur cum regibus; qui ubi evolandi vires adepti sunt, consortia
dedignantur vetustiorum, multoque magis imperia, quippe cum rationabili
gener<i> mortalium, tum magis egentibus consilii mutis animalibus nulla sit
regni societas. [2] Itaque novi duces procedunt cum sua iuventute, quae uno
aut altero die in ipso domicilii vestibulo glomerata consistens, egressu
suo propriae desiderium sedis ostendit, eaque tamquam patria contenta est,
si procurator protinus adsignetur. Sin autem defuit custos, velut iniuria
repulsa peregrinam regionem petit. [3] Quod ne fiat, boni curatoris est
vernis temporibus observare alvos in octavam fere diei, post quam horam non
temere se nova proripiunt agmina, eorumque egressus diligenter custodiat.
Nam quaedam solent, cum subito evaserunt, sine cunctatione se proripere.
[4] Poterit exploratam fugam praesciscere vespertinis temporibus aurem
singulis alveis admovendo. Siquidem fere ante triduum quam eruptionem
facturae sunt, velut militaria signa moventium tumultus ac murmur exoritur,
ex quo, ut verissime dicit Vergilius,
corda licet vulgi praesciscere, namque morantis
Martius ille aeris rauci canor invocat, et vox
auditur fractos sonitus imitata tubarum.
[5] Itaque maxime observari debent quae istud faciunt, ut sive ad pugnam
eruperint (nam inter se tamquam civilibus bellis et cum alteris quasi cum
exteris gentibus proeliantur), sive fugae causa se proripuerint, praesto
sit ad utrumque casum paratus custos. [6] Pugna quidem vel unius inter se
dissidentis vel duorum examinum discordantium facile conpescitur; nam, ut
idem ait,
pulveris exigui iactu conpressa quiescit,
aut aqua mulsea passove et alio quo liquore simplici respersa, videlicet
familiari dulcedine saevientium iras mitigante. Nam eadem mire etiam
dissidentis reges conciliant. Sunt enim saepe plures unius populi duces, et
quasi procerum seditione plebs in partis diducitur, quod frequenter fieri
prohibendum est, quoniam intestino bello totae gentes consumuntur. [7]
Itaque si constat principibus gratia, maneat pax incruenta. Sin autem
saepius acie dimicantis notaveris, duces seditionum interficere curabis;
dimicantium vero proelia praedictis remediis sedantur. Ac deinde cum agmen
glomeratum in proximo frondentis arbusculae ramo consederit, animadvertito
an totum examen in speciem unius uvae dependeat. Idque signum erit aut unum
regem inesse aut certe plures bona fide reconciliatos, paterisque dum in
suum revolet domicilium. [8] Sin autem duobus aut etiam conpluribus velut
uberibus ductum fuerit examen, ne dubitaveris et pluris proceres et adhuc
iratos esse, atque in his partibus quibus maxime videris apes glomerari
requirere duces debebis. Itaque suco praedictarum herbarum, id est
melisphylli vel apiastri, manu inlita, ne ad tactum diffugiant, leviter
inseres digitos, et diductas apes scrutaberis, donec auctorem pugnae
reperias.
X
Sunt autem hi reges maiores paulo et oblongi magis quam ceterae apes,
rectioribus cruribus, sed minus amplis pinnis, pulchri coloris et nitidi,
levesque ac sine pilo, sine spiculo, nisi quis forte pleniorem quasi
capillum quem in ventre gerunt aculeum putat, quo et ipso tamen ad nocendum
non utuntur. Quidam etiam infusci atque hirsuti reperiuntur, quorum pro
habitu damnabis ingenium.
[2] Nam duo sunt regum facies, duo corpora plebis.
Alter erit maculis auro squalentibus ardens
et rutilis clarus squamis insignis et ore.
Atque hinc maxime probatur qui est melior, nam deterior, sordido sputo
similis, tam foedus est
quam pulvere ab alto
cum venit et sicco terram spuit ore viator,
et, ut idem ait,
desidia latamque trahens inglorius alvum.
Omnes igitur duces notae deterioris
dede neci, melior vacua sine regnet in aula.
[3] Qui tamen et ipse spoliandus est alis, ubi saepius cum examine suo
conatur eruptione facta profugere. Nam velut quadam compede retinebimus
erronem ducem detractis alis, qui fugae destitutus praesidio finem regni
non audet excedere, propter quod ne ditionis quidem suae populo permittit
longius evagari.
XI
Sed nonnumquam idem necandus est, cum vetus alveare numero apium
destituitur, atque infrequentia eius ali<o> quo examine replenda est.
Itaque cum primo vere in eo vase nata est pullities, novus rex eligitur, ut
multitudo sine discordia cum parentibus suis conversetur. Quod si nullam
progeniem tulerint favi, duas vel tres alvorum plebes in unam contribuere
licebit, sed prius respersas dulci liquore, tum demum includere, et posito
cibo, dum conversari consuescant, exiguis spiramentis relictis, triduo fere
clausas habere.
QVEMADMODVM FREQVENTANDAE SINT ALVI QVAE EXIGVA HABENT EXAMINA
[2] Sunt qui seniorem potius regem summovent, quod est contrarium, quippe
turba vetustior velut quidam senatus minoribus parere non cense[n]t, atque
imperia validiorum contumaciter spernendo poenis ac mortibus afficitur. [3]
Illi quidem incommodo, quod iuveniori examini solet accidere, cum
antiquarum apium relictus a nobis rex senectute defecit, et tamquam domino
mortuo familia nimia licentia discordat, facile occurritur. Nam ex iis
alvis quae plures habent principes dux unus eligitur, isque translatus ad
eas quae sine imperio sunt rector constituitur. Potest autem minore
molestia in his domiciliis quae aliqua peste vexata sunt paucitas apium
emendari. [4] Nam ubi cognita est clades, frequentis alvi si quos habet
favos oportet considerare, tum deinde cerae eius quae semina pullorum
continet partem recidere, in qua regii generis proles animatur. Est autem
facilis conspectu, quoniam fere in ipso fine cerarum velut papilla uberis
apparet eminentior et laxioris fistulae quam sunt reliqua foramina, quibus
popularis notae pulli detinentur. [5] Celsus quidem adfirmat in extremis
favis transversas fistulas esse, quae contineant regios pullos. Hyginus
quoque auctoritatem Graecorum sequens negat ex vermiculo, ut ceteras apes,
fieri ducem, sed in circuitu favorum paulo maiora quam sunt plebei seminis
inveniri recta foramina, repleta quasi sorde rubri coloris, ex qua protinus
alatus rex figuretur.
XII
Est et illa vernaculi examinis cura, si forte praedicto tempore facta
eruptione patriam fastidiens sedem longiorem fugam denuntiavit. id autem
significat, cum sic apis evadit vestibulum ut nulla intro revolet sed se
confestim levet sublimius. [2] Crepitaculis aeris aut testarum plerumque
vulgo iacentium terreatur fugiens iuventus, eaque vel pavida cum repetierit
alvum maternam et in eius aditu glomerata pependerit, vel statim se ad
proximam frondem contulerit, protinus custos novum loculamentum in hoc
praeparatum perlinat intrinsecus praedictis herbis, deinde guttis mellis
respersum admoveat, tum manibus aut etiam trulla congregatas apes recondat.
[3] Atque uti debet adhibita cetera cura, diligenter conpositum et inlitum
vas interim patiatur in eodem loco esse, dum advesperascat. Primo deinde
crepusculo transferat et reponat in ordinem reliquarum alvorum. [4] Oportet
autem etiam vacua domicilia conlocata in apiariis habere. Nam sunt nonnulla
examina quae cum processerunt statim sedem sibi quaerant in proximo, eamque
occupent quam vacantem reppererunt. Haec fere adquirendarum atque etiam
retinendarum apium traditur cura.
XIII. REMEDIA MORBO LABORANTIVM
Sequitur ut morbo vel pestilentia laborantibus remedia desiderentur.
Pestilentiae rara in apibus pernicies, nec tamen aliud quam quod in cetero
pecore praecipimus quid fieri possit reperio, nisi ut longius alvi
transferantur. Morborum autem facilius et causae dispiciuntur et
inveniuntur medicinae. [2] Maximus[que vel minimus] annuus earum labor est
initio veris, quo tithymalli floret frutex, et quo amara ulmi semina sua
promunt. Nam quasi novis pomis ita his primitivis floribus inlectae avide
vescuntur post hibernam famem, alioqui citra satietatem tali nocente cibo.
Cum se adfatim repleverunt, profluvio alvi, nisi celeriter succurritur,
intereunt. Nam tithymallus maiorum quoque animalium ventrem solvit et
proprie ulmus apium. Eaque causa est cur in regionibus Italiae quae sunt
eius generis arboribus consitae raro frequentes durent apes. [3] Itaque
veris principio si medicatos cibos praebeas, isdem remediis et provideri
potest ne tali peste vexentur, et cum iam laborant sanari. Nam illud quod
Hyginus antiquos secutus auctores prodidit, ipse non expertus adseverare
non audeo, volentibus tamen licebit experiri. [4] Siquidem praecepit apium
corpora, quae cum eiusmodi pestis incessit, sub favis acervatim enectae
reperiuntur, sicco loco per hiemem reposita circa aequinoctium vernum, cum
clementia diei suaserit, post horam tertiam in solem proferre, ficulneoque
cinere obruere. Quo facto adfirmat intra duas horas, cum vivido halitu
caloris animatae sunt, resumpto spiritu, si praeparatum vas obiciatur,
inrepere. [5] Nos magis ne intereant, quae deinceps dicturi sumus aegris
examinibus adhibenda censemus. Nam vel grana mali Punici tunsa et vino
Amineo consparsa vel uvae passae cum rore S<y>ri<ac>o pari mensura pinsitae
et austero vino insucatae dari debent, vel si per se ista frustrata sunt,
omnia eadem aequis ponderibus in unum levigata et fictili vaso cum Amineo
vino infervefacta, mox etiam refrigerata, ligneis canalibus adponi. [6]
Nonnulli rorem marinum aqua mulsea decoctum, cum gelaverit, imbricibus
infusum praebent libandum. Quidam bubulam vel hominis urinam, sicut Hyginus
adfirmat, alvis adponunt. [7] Nec non etiam ille morbus maxime est
conspicuus, qui horridas contractasque carpit, cum frequenter aliae
mortuarum corpora domiciliis efferunt, aliae intra tecta, ut publico luctu,
maesto silentio torpent. Id cum accidit, harundineis infusi canalibus
offeruntur cibi, maxime decocti mellis et cum galla vel arida rosa detriti.
Galbanum etiam, ut eius odore medicentur, incendi convenit, passoque et
defruto vetere fessas sustinere. [8] Optime tamen facit amelli radix, cuius
est frutex luteus, purpureus flos. Ea cum vetere Amineo vino decocta
exprimitur, et ita liquatus eius sucus datur. Hyginus quidem in eo libro
quem de apibus scripsit, Aristomachus, inquit, hoc modo succurrendum
laborantibus existimat, primum ut omnes vitiosi favi tollantur, et cibus ex
integro recens ponatur, deinde ut fumigentur. [9] Prodesse etiam putat
apibus vetustate corruptis examen novum contribuere; quamvis periculosum
sit ne seditione consumantur, verumtamen adiecta multitudine laeta<n>tur.
Sed ut concordes maneant, earum apium quae ex alio domicilio transferuntur
quasi peregrinae plebis summoveri reges debent. Nec tamen dubium quin
frequentissimorum examinum favi, qui iam maturos habent pullos, transferri
et subici paucioribus debeant, ut tamquam novae prolis adoptione domicilia
confirmentur. [10] Sed id cum fiet, animadvertendum est ut eos favos
subiciamus quorum pulli iam sedes suas adaperiunt, et velut opercula
foraminum obductas ceras erodunt exserentes capita. Nam si favos immaturo
foetu transtulerimus, emorientur pulli cum foveri desierint. [11] Saepe
etiam vitio quod phagedainan Graeci vocant intereunt; siquidem cum sit haec
apium consuetudo ut prius tantum cerarum confingant quantum putent explere
posse, nonnumquam evenit, consummatis operibus cereis, ut dum examen
conquirendi mellis causa longius evagatur, subitis imbribus aut turbinibus
in silvis opprimatur, et maiorem partem plebis amittat. Quod ubi factum
est, reliqua paucitas favis conplendis non sufficit, tumque vacuae cerarum
partes conputrescunt, et vitiis paulatim serpentibus corrupto melle ipsae
quoque apes intereunt. [12] Id ne fiat, vel duo populi coniungi debent, qui
possint adhuc integras ceras explere, vel si non est facultas alterius
examinis, ipsos favos, antequam putrescant, vacuis partibus acutissimo
ferro liberare. Nam hoc quoque refert ne admotum hebes ferramentum, quia
non facile penetret, vehementius inpressum favos sedibus suis commoveat,
quod si factum est apes domicilium derelinquunt. [13] Est et illa causa
interitus quod interdum continuis annis plurimi flores proveniunt, et apes
magis mellifici<i>s quam fetibus student. Itaque nonnulli, quibus minor est
harum rerum scientia, magis fructibus delectantur, ignorantes exitium
apibus imminere, quae et nimio fatigatae opere plurimae pereunt, nec ullis
iuventutis supplementis confrequentatae novissime reliquae intereunt. [14]
Itaque si tale ver incessit, ut et prata etiam parva floribus abundent,
utilissimum est tertio quoque die exiguis foraminibus relictis, per quae
<non> possint ereper<e>, alvorum exitus praecludi, ut ab opere mellificii
avocatae apes, quoniam non sperent se posse ceras omnis liquoribus stipare,
fetibus expleant.
XIV. QVID QVOQVE TEMPORE FACIANT APES, ET PER ANNI TEMPORA QVID CVRATOR FACERE DEBEAT
Atque haec fere sunt examinum vitio laborantium remedia. Deinceps illa
totius anni cura, ut idem Hyginus commodissime prodidit. Ab aequinoctio
primo, quod mense Martio circa VIII Kalendas Aprilis in octava parte
Arietis conficitur, ad ortum Vergiliarum dies verni temporis habentur
duodequinquaginta. Per hos primum ait apes curandas esse adapertis alveis,
ut omnia purgamenta quae sunt hiberno tempore congesta eximantur, et
araneis, qui favos conrumpunt, detractis fumus immittatur factus incenso
bubulo fimo. Hic enim quasi quadam cognatione generis maxime est apibus
aptus. [2] Vermiculi quoque, qui tiniae vocantur, item papiliones enecandi
sunt. Quae pestes plerumque favis adhaerentes decidunt, si fimo medullam
bubulam misceas, et his incensis nidorem admoveas. Hac cura per id tempus
quod diximus examina firmabuntur, eaque fortius operibus inservient. [3]
Verum maxime custodiendum est curatori qui apes nutrit, cum alvos tractare
debebit, uti[que] pridie castus ab rebus veneriis neve temulentus nec nisi
lotus ad eas accedat, abstineatque omnibus redolentibus esculentis, ut sunt
salsamenta et eorum omnium liquamina, itemque foetentibus acrimoniis alii
vel ceparum ceterarumque rerum similium. [4] Vndequinquagesimo die ab
aequinoctio verno, cum fit Vergiliarum exortus circa V Idus Maias,
incipiunt examina viribus et numero augeri. Sed et iisdem diebus intereunt
quae paucas et aegras apes habent. Eodemque tempore progenerantur in
extremis partibus favorum amplioris magnitudinis quam sunt ceterae apes,
eosque nonnulli putant esse reges. Verum quidam Graecorum auctores oistrous
appellant, ab eo quod exagitent nec patiantur examina conquiescere. Itaque
praecipiunt eos enecari. [5] Ab exortu Vergiliarum ad solstitium, quod fit
ultimo mense Iunio circa octavam partem Cancri, fere examinant alvi. Quo
tempore vehementius custodiri debent, ne novae suboles diffugiant. tumque
peracto solstitio usque ad ortum Caniculae, qui fere dies triginta sunt,
pariter et frumenta et favi demetuntur. Sed hi quemadmodum tolli debeant
mox dicetur, cum de confectura mellis praecipiemus. [6] Ceterum hoc eodem
tempore progenerare posse apes iuvenco perempto, Democritus et Mago nec
minus Vergilius prodiderunt. Mago quidem ventribus etiam bubulis idem fieri
adfirmat, quam rationem diligentius prosequi supervacuum puto, consentiens
Celso, qui prudentissime ait non tanto interitu pecus istud amitti ut sic
requirendum sit. [7] Verum hoc tempore et usque in autumni aequinoctium
decimo quoque die alvi aperiendae et fumigandae sunt. Quod cum sit molestum
examinibus, saluberrimum tamen esse convenit. suffitas deinde et aestuantis
apes refrigerare oportet, consparsis vacuis partibus alvorum et
recentissimi rigoris aqua infusa; deinde si quid ablui non poterit, pinnis
aquilae vel etiam cuiuslibet vasti alitis, quae rigorem habent, emundari.
[8] Praeterea ut tiniae verrantur papilionesque necentur, qui plerumque
intra alvos morantes apibus exitio sunt. Nam et ceras erodunt et stercore
suo vermes progenerant, quos alvorum tinias appellamus. [9] Itaque quo
tempore malvae florent, cum est earum maxima multitudo, si vas aeneum
simile miliario vespere ponatur inter alvos, et in fundum eius lumen
aliquod demittatur, undique papiliones concurrant, dumque circa flammulam
volitent adurantur, quoniam nec facile ex angusto susum evolent, nec rursus
longius ab igne possunt recedere, cum lateribus aeneis circumveniantur,
ideoque propinquo ardore consumantur. [10] A Canicula fere post diem
quinquagesimum Arcturus oritur, cum inroratis floribus thymi et cunelae
thymbraeque apes mella conficiunt, idque optimae notae emitescit autumni
aequinoctio, quod est ante Kalendas Octobris, cum octavam partem Librae sol
attigit. Sed inter Caniculae et Arcturi exortum cavendum erit ne apes
intercipiantur violentia crabronum, qui ante alvearia plerumque obsidiantur
prodeuntibus. [11] Post Arcturi exortum circa aequinoctium Librae, sicut
dixi, favorum secunda est exemptio. Ab aequinoctio deinde, quod conficitur
circa VIII Kalendas Octobris ad Vergiliarum occasum diebus XL, ex floribus
tamaricis et silvestribus frutectis apes collecta mella cibariis hiemis
reponunt. Quibus nihil est omnino detrahendum, ne saepius iniuria
contristatae velut desperatione rerum profugiant. [12] Ab occasu
Vergiliarum ad brumam, quae fere conficitur circa VIII Kalendas Ianuarii in
octava parte Capricorni, iam recondito melle utuntur examina. Nec me fallit
Hipparchi ratio, quae docet solstitia et aequinoctia non octavis sed primis
partibus signorum confici. Verum in hac ruris disciplina sequor nunc Eudoxi
et Metonis antiquorumque fastus astrologorum, qui sunt aptati publicis
sacrificiis, quia et notior est ista vetus agricolis concepta opinio, nec
tamen Hipparchi subtilitas pinguioribus, ut aiunt, rusticorum litteris
necessaria est. [13] Ergo Vergiliarum occasu primo statim conveniat aperire
alvos et depurgare quicquid immundi est diligentiusque curare, quoniam per
tempora hiemis non expedit movere aut patefacere vasa. Quam ob causam dum
adhuc autumni reliquiae sunt, apricissimo die purgatis domiciliis opercula
intus usque ad favos admovenda sunt, omni vacua parte sedis exclusa, quo
facilius angustiae cavearum per hiemem concalescant. Idque semper faciendum
est etiam in his alvis quae paucitate plebis infrequentes sunt. [14]
Quicquid deinde rimarum est aut foraminum luto et fimo bubulo mixtis
inlinemus extrinsecus, nec nisi aditus quibus commeent relinquemus. Et
quamvis porticu protecta vasa nihilo minus congestu culmorum et frondium
supertegemus, quantumque res patietur a frigore et tempestatibus muniemus.
[15] Quidam exemptis interaneis occisas aves intus includunt, quae tempore
hiberno plumis suis delitiscentibus apibus praebent teporem. Tum etiam, si
sunt adsumpta cibaria, commode pascuntur esurientes, nec nisi ossa earum
relinquunt. Sin autem favi suffecer<i>nt, permanent inlibatae, nec quamvis
amantissimas munditiarum offendunt odore suo. Melius tamen nos existimamus
tempore hiberno fame laborantibus ad ipsos aditus in canaliculis vel
contusam et aqua madefactam ficum aridam vel defrutum aut passum praebere.
Quibus liquoribus mundam lanam imbuere oportebit, ut insistentes apes quasi
per siphonem sucum evocent. [16] Vvas etiam passas cum infregerimus, paulum
aqua respersas probe dabimus. Atque his cibariis non solum hieme, sed etiam
quibus temporibus, ut iam supra dixi, tithymallus atque ulmi florebunt,
sustinendae sunt. [17] Post confectam brumam diebus fere quadraginta
quicquid est reposit<u>m mellis, nisi liberalius relictum, consumunt; saepe
etiam vacuatis ceris usque in ortum fere Arcturi, qui est ab Idibus
Februariis, ieiunae favis accubantes torpent more serpentium et quiete sua
spiritum conservant. Quem tamen ne amittant, si longior fames incesserit,
optimum est per aditum vestibuli siphonibus dulcia liquamina inmittere, et
ita penuriam temporum sustinere, dum Arcturi ortus et hirundinis adventus
commodiores polliceantur futuras tempestates. [18] Itaque post hoc tempus,
cum diei permittit hilaritas, procedere audent in pascua. Nam ab
aequinoctio verno sine cunctatione iam passim vagantur, et idoneos ad fetum
decerpunt flores atque intra tecta conportant. Haec observanda per anni
tempora diligentissime Hyginus praecepit. Ceterum illa Celsus adicit,
paucis locis eam felicitatem suppetere ut apibus alia pabula hiberna atque
alia praebeantur aestiva. [19] Itaque quibus locis post veris tempora
flores idonei deficiunt, negat oportere immota examina relinqui, sed vernis
pastionibus adsumptis in ea loca transferri, quae serotinis floribus thymi
et origani thymbraeque benignius apes alere possint. Quod fieri ait et
Achaiae regionibus, ubi transferuntur in Atticas pastiones, et Euboea, et
rursus in insulis Cycladibus, cum ex aliis transportantur S<c>yrum, nec
minus in Sicilia, cum ex reliquis eius partibus in Hyblaeam conferuntur.
[20] Idemque ait ex floribus ceras fieri, ex matutino rore mella, quae
tanto meliorem qualitatem capiunt quanto iucundiore sit materia cera
confecta. Sed ante translationem diligenter alvos inspicere praecepit,
veteresque et tiniosos et labantis favos eximere, nec nisi paucos et
optimos reservare, ut simul etiam ex meliore flore quam plurimi fiant,
eaque vasa quae quis transferre velit non nisi noctibus et sine concussione
portare.
XV. DE MELLE CONFICIENDO, ET QVEMADMODVM CASTRARI DEBEANT ALVI
Mox vere transacto sequitur, ut dixi, mellis vindemia, propter quam totius
anni labor exercetur. Eius maturitas intellegitur cum animadvertimus fucos
ab apibus expelli ac fugari. Quod est genus amplioris incrementi simillimum
api, sed, ut ait Vergilius,
ignavum fucos
pecus et immune, sine industria favis adsidens. [2] Nam neque alimenta
congerit, et ab aliis invecta consumit. Verumtamen ad procreationem subolis
conferre aliquid hi fuci videntur, insidentes seminibus quibus apes
figurantur. Itaque ad fovendam et educandam novam prolem familiarius
admittuntur. Exclusis deinde pullis extra tecta proturbantur, et, ut idem
ait,
praesepibus arcentur.
[3] Hos quidam praecipiunt in totum exterminari oportere. Quod ego Magoni
consentiens faciendum non censeo, verum saevitiae modum adhibendum. Nam nec
ad occidionem gens interimenda est, ne apes inertia laborent, quae cum fuci
aliquam partem cibariorum absumunt, sarciendo damna fiunt agiliores. Nec
rursus multitudinem praedonum co<nu>alescere patiendum est, ne universas
apes alienas diripiant. [4] Ergo cum rixam fucorum et apium saepius
committi videris, adapertas alvos inspicies, ut sive semipleni favi sint
differantur, sive iam liquore conpleti et superpositis ceris tamquam
operculis obliti demetantur. Dies vero castrandi fere matutinus occupandus
est; neque enim convenit aestu medio exasperatas apes lacessi. Duobus autem
ferramentis ad hunc usum opus est, sesquipedali vel paulo ampliore mensura
factis, quorum alterum sit culter oblongus ex utraque parte acie lata, uno
capite aduncum scalprum, alterum prima fronte planum et acutissimum, quo
melius hoc favi subsecentur, illo eradantur, et quidquid sordidum deciderit
attrahatur. [5] Sed ubi a posteriore parte, qua nullum est vestibulum,
patefactum fuerit alveare, fumum admovebimus factum galbano vel arido fimo.
Ea porro vase fictili prunis inmixta conduntur, idque vas ansatum simile
angustae ollae figuratur, ita ut pars altera sit acutior, per quam modico
foramine fumus emanet, altera latior et ore paulo patentiore, per quam
possit adflari. [6] Talis olla cum est alvari obiecta, spiritu admoto fumus
ad apes promovetur, quae confestim nidoris inpatientes in priorem partem
domicilii et interdum extra vestibulum se conferunt. Atque ubi potestas
facta est liberius inspiciendi, fere, si duo sunt examina, duo genera
quoque favorum inveniuntur. [7] Nam etiam in concordia suum quaeque plebs
morem figurandi ceras fingendique servant. Sed omnes favi semper cavearum
tectis et paululum ab lateribus adhaerentes dependent, ita ne solum
contingant, quoniam id praebet examinibus iter. [8] Ceterum figura cerarum
talis est qualis et habitus domicilii. Nam et quadrata et rutunda spatia
nec minus longa suam speciem velut formae quaedam favis praebent. Ideoque
non semper eiusdem figurae reperiuntur favi. Sed hi qualescumque sunt, non
omnes eximantur. nam priore messe, dum adhuc rura pastionibus abundant,
quinta pars favorum, posteriore, cum iam metuitur hiemps, tertia
relinquenda est. [9] Atque hic tamen modus non est in omnibus regionibus
certus, quoniam pro multitudine florum et ubertate pabuli apibus
consulendum est. Ac si cerae dependentes in longitudinem decurrunt, eo
ferramento quod simile est cultro insecandi sunt favi, deinde subiectis
duobus brachiis excipiendi atque ita promendi. Sin autem transuersi tectis
cavearum inhaerent, tunc scalprato ferramento est opus, ut adversa fronte
inpressi desecentur. [10] Eximi autem debent veteres vel vitiosi, et
relinqui maxime integri ac melle pleni et si qui tamen pullos continent, ut
examini progenerando reserventur. Omnis deinde copia favorum conferenda est
in eum locum in quo mel conficere voles, linendaque sunt diligenter
foramina parietum et fenestrarum, ne quid sit apibus pervium, quae velut
amissas opes suas pertinaciter vestigant et persecutae consumunt. Itaque ex
iisdem rebus fumus etiam in aditu loci faciendus est, qui propulset intrare
temptantis. [11] Castratae deinde alvi si quae transversos favos in aditu
habebunt convertendae erunt, ut alterna vice posteriores partes vestibula
fiant. Sic enim proxime cum castrabuntur, veteres potius favi quam novi
eximentur, ceraeque renovabuntur, quae tanto deteriores sunt quanto
vetustiores. Quod si forte alvaria circumstructa et immobilia fuerint,
curae erit nobis ut semper modo a posteriore modo a priore parte
castrentur. Idque fieri ante diei quintam horam debebit, deinde repeti vel
post nonam vel postero mane. [12] Sed quotcumque favi sunt demessi, eodem
die dum tepent conficere mel convenit. Saligneus qualus vel tenui vimine
rarius contextus saccus, inversae metae similis, qualis est quo vinum
liquatur, obscuro loco suspenditur. In eum deinde carptim congeruntur favi.
Sed adhibenda cura est ut separentur eae partes cerarum quae vel pullos
habent vel rubras sordes. Nam sunt mali saporis et suo suco mella
corrumpunt. [13] Deinde ubi liquatum mel in subiectum alveum defluxit,
transferetur in vasa fictilia, quae paucis diebus aperta sint dum musteus
fructus defervescat, isque saepius ligula purgandus est. Mox deinde
fragmina favorum, quae in sacco retractata remanserunt, exprimuntur. Atque
id secundae notae mel defluit et ab diligentioribus seorsum reponitur, ne
quod est primi saporis hoc adhibito fiat deterius.
XVI. DE CERA FACIENDA
Cerae fructus quamvis aeris exigui non tamen omittendus est, cum sit eius
usus ad multa necessarius. Expressae favorum reliquiae, posteaquam
diligenter aqua dulci perlutae sunt, in vas aeneum coiciuntur, adiecta
deinde aqua liquantur ignibus. Quod ubi factum est, cera per stramenta vel
iuncos defusa colatur, atque iterum similiter de integro coquitur, et in
quas quis volvit formas aqua prius adiecta defunditur; eamque concretam
facile est eximere, quoniam qui subest umor non patitur formis inhaerere.
[2] Sed iam consummata disputatione de villaticis pecudibus atque
pastionibus, quae reliqua nobis rusticarum rerum pars superest, de cultu
hortorum, Publi Silvine, deinceps ita ut et tibi et Gallioni nostro
conplacuerat, in carmen conferemus.
|